De Friezen: ferskil tusken ferzjes

Content deleted Content added
Tulp8 (oerlis | bydragen)
No edit summary
Tulp8 (oerlis | bydragen)
No edit summary
Rigel 1:
{{wurk}}
{{Literatuer
| ôfbylding =
Line 36 ⟶ 35:
De linen mei it ferline spylje in grutte rol yn it boek. Sa reizget de skriuwer nei plakken dy’t neamd wurde yn de [[stambeam]] dy’t er mei help fan ynternet makke hat. It boek giet oer besteande plakken en oer ferhalen fan echte minsken en wurdt ûnderboud mei safolle mooglik feitemateriaal. Hy makke in kar út alles wat er tsjinkaam en keas syn eigen ferhaallinen omdat lang net alles ferteld wurde koe.
 
Op it omkaft fan it boek stiet in skildering fan [[René Tweehuysen]]: ''Wierum, wolk boven aangevreten land'', 2008. Op it binnenwurk en de binnenside lânkaartjes fan Fryslân út 2750 foar Kr., 500 foar Kr., 50 nei Kristus en 800 nei Kristus. By alle haadstikken yn it boek sitte kaartsjes. It boek fan 414 siden is ta stân komd mei stipe fan [[Tresoar]]. Op de earste bledside stiet ''Foar mem en pake'' en in sitaat fan [[Evert Rinsema]]: ''De tijd wreekt zich op alles wat zonder moeite tot stand komt''. Efteryn it boek sitte in literatuerlist, in Fryske wurdlist en in register.
 
;Wurden: ''Ljouwert''
Line 60 ⟶ 59:
 
; Macht: ''Burhave - Brongergea''
Syn reis fan Burhave nei [[Brongergea]] stie yn it teken fan macht. Yn de Midsiuwen kamen de Friezen út de [[Sân Seelannen|Sân Fryske Seelannen]] mei de pinksterdagen gear by de [[Upstalbeam]] yn [[East-Fryslân]]. Se waarden bûn troch de taal en it Aldâld [[Rjocht yn Fryslân|Fryske Rjocht]]. Foar dy wet fan de Fryske frijheid wiene alle Friezen lyk. De skriuwer begrypt neat fan de boargeroarloch tusken [[Skier en Fet]], mar wit wol dat de Friezen doe sels harren ferneamde frijheid ferkwânselen oan de Saksen, de Hollanners en de Habsburgers. It frijheidsstelsel waard yn de tiid fan de Spaanske oerhearsking stadichoan feodaal. Neist de rike stinzen en boargen fan de boppeklasse wie der earmoede yn de turfmakkerij ([[Damshûs]]) en kaam it [[sosjalisme]] op fan [[Domela Nieuwenhuis]], net fier fan it lusthof fan de Oranjes by [[Brongergea]] en It Oranjewâld. It ûnderskied mei de aadlike Oranjes wie wol wat oars as datdoe't alle Friezen lykweardich wiene. Neffens Van Doorn wiene de Friezen dêr sels ek mei debet oan dat harren frijheid ferlern giegien is.
 
; Wetterwegen: ''Amsterdam – Easterlittens''
De hannelers tusken Amsterdam en Drylts reizgen oer de[[ Sudersee]]. Earst oer Starum, mar sûnt de achttjinde iuw oer [[De Lemmer]]. It [[Yr. D.F. Woudagemaal|Wouda-]] en [[J.L. Hooglandgemaal|Hooglandgemaal]] hâlde Fryslân droech op Frysk Simmerpeil, 66 sintimeter ûnder NAP. De ekonomyske groei gie net hurd en Fryske doarpen hawwe dêrtroch in soad eigens behâlden, lykas [[Molkwar]] en [[Hylpen]]. Eartiids gie hast alle ferfier oer wetter en winterdeis oer iis. De toeristen wurdearje de ûnoantaaste romte en de wettersport makket gebrûk fan de ynfrastruktuer fan wetterwegen. Wol wurdt it lânskip oantaastenoantaaste troch grutskalige lânbou. Dochs blike Friezen neffens ûndersikers it lokkichst te wêzen fan fan alle Nederlanners. Om mei [[Jopie Huisman]] syn wurdearring foar it gewoane. Van Doorn folget fierder de trekfearten[[trekfeart]]en en riedt Friezen oan om ekris oer te grins te sjen om trochkrongen te reitsjen fan de wielde yn eigen provinsje.
 
; Foarmjûn lânskip: ''It Oranjewâld – It Amelân''
De âldste spoaren fan bewenning fan Noard-Nederlân lizze yn útrinners fan it [[Drintsk Plato]] en dêrmei yn it súdeasten fan Fryslân. It âlde lânskip waard yn de achttjinde iuw op grutte skaal nei de hân fan de minsken set. Neist de oanlis fan bûtenpleatsen soargesoargen de turfgraverij, de [[ûntginning]]s en [[ruilferkaveling]] foar rjochte linen yn it kultuerlânskip. De kwelders toanden deselde strakke en rjochte patroanen fan lânoanmeitsjen. Lykas it lânskip keunstners beynfloedet, sa toane keunstners harren fizy op it lânskip. De natuerlike lânskippen fan skilders as [[Gerrit Benner]] en [[Ids Wiersma]] makken plak foar strakke en abstrakte wurk fan [[De Ploeg]]. Keunstners as [[Louis le Roy]] en [[Claudy Jongstra]] keazen foar gearwurking mei de natoer. Troch festêdliking, de oanlis fan diken en spoaren en skaalfergrutting en it brûken fan keunstdong kaam de natoer mear en mear ûnder druk te stean. De hoantsen[[hoants]]en en gereidefûgels[[greidefûgel]]s as ljippen[[ljip]]pen en [[skries|skriezen]] hiene gjin kâns yn in monokultuer mei dêrtusken lytse stikjes oerbleune natoergebieten fan [[It Fryske Gea]].
 
; Hert: ''Ljouwert – Ljouwert''
Mei in boat ferkent Van Doorn de oerbliuwsels fan de eardere [[Middelsee]] dy’t as in soarte trachter Fryslân ynrûn. Hy besiket foar eagen te krijen hoe’t it lânskip fan [[De Swette]] en [[de Boarn]] der eartiids útsjoen moatten hahawwe foar de ynpolderingenynpolderings en de opkomst fan de rekreaasje. Van Doorn hat yn syn reizen sneupt nei de essinsje fan de Friezen en harren frijheid, nei de oarsprong fan de stânfêstens, ûnôfhinklik en sin foar lykweardigens dy’t oan harren taskreaun wurde. Nei harren gewoante om harren bern noch altyd tradisjoneel Fryske nammen te jaan en nei harren taal. De feroarings yn Fryslân kamen altyd fan bûtenôf. It wurdt Van Doorn dúdlik dat Fryslân bestiet út in grut tal farianten yn taal, gebrûken en mienskippen. De ienheid bestiet benammen út komponinten mei in eigen karakter. De eartiidsjke selsredsumheid en frijheid fan de terpen hat plak makke foar in yndustrialisearre en mondiaal feriene mienkip. It ferline wurdt bewarre troch [[Tresoar]] en it [[Frysk Museum]]. Van Doorn beslút dat er de Fries yn himsels net langer sykje moat yn it ferline fan de foarâlden, mar yn de takomst en it besef diel út te meitsjen fan de mienskip en dat er de frijheid hat om te gean en te stean wêr’twêr 't er mar wol.
 
; Neiwurd