Warsingsfehn: ferskil tusken ferzjes

Content deleted Content added
Side makke mei "{{Wurk}} {{Universele ynfoboks stêd | namme = Warsingsfehn | ôfbylding = Moormerland in LER.svg | ôfbyldingsbreedte = 260px | ôfbyldingstekst = | ynwennertal = 1.759 <small>(31-12-2017)</small> | oerflak = 12,6 km² | befolkingstichtens = 631 / km² | stêdekloft = | hichte = 1 m | lân = {{Flagge DE}} [..."
 
dien
Rigel 1:
{{Wurk}}
{{Universele ynfoboks stêd
| namme = Warsingsfehn
Line 26 ⟶ 25:
| webside =
}}
[[Ofbyld:Muehle Warsingsfehn6.jpg|300px|thumb|Mûne yn Warsingsfehn]]
'''Warsingfehn''' is in doarp (''Ortschaft'') en it haadplak fan de gemeente [[Moormerland]] yn de [[lânkring Lier]] yn [[East-Fryslân]]. De eartiids selsstannige gemeente, dêr't ek de doarpen (''Ortsteile'') Rorichmoor en Warsingsfehnpolder by hearden, foarmet sûnt de [[gemeentlike weryndieling]] fan [[1973]] mei tsien oare doarpen de gemeente Moormerland. It doarp hie op 31 desimber 2016 in ynwennertal fan 7.951 op in oerflak fan 12,60 km², en is dêrmei it grutste doarp fan de gemeente.
 
== Skiednis ==
It doarp Warsingsfehn ûntstie yn de [[achttjinde iuw]] as in [[feanterij]], mar Rorichmoor wie dêrfoaroer al dúdlik âlder. Dat doarp waard yn [[1577]] as ''Rohermoor'' neamd, en dat gie nei alle gedachten om in yn it [[fean]] oanleine delsetting, Rorichum'', oan de westigge fan de [[Iems]]. Ek koe it ferwiisd wêze nei de [[terp]]doarp [[Rorichum]]. By de [[Krystfloed (1717)|krystfloed]] fan [[1717]] strûpte dat doarp ûnder wetter, en waard dêrnei ta de hjoeddeistige plak fan it doaarpdoarp ferpleatst.
 
[[16 novimber]] [[1736]] wurdt sjoen as de stiftingsdatum fan Warsingsfehn. Op dy dei bemachtige Gerhard Warsing [[heechfean]]grûn fan 225 hektare yn erfpacht. Hy liet in [[Kanaal (wetterwei)|kanaal]] fan in syddjip fan it [[Fehntjer Tief]] yn súdeastlike rjochting grave dy't foar it ûntwetterjen fan it oanpachte lân en foar it ferfieren fan it ôfgroeven [[Turf (brânstof)|turf]] tsjinje koe. Under syn soan Hermann Warsing waard it erfpachtgebiet fierder útwreide: yn [[1769]] mei 50 hektare, yn [[1776]] mei 62 hektare en yn [[1779]] mei 10 hektare.
Als Geburtsstunde des Fehnortes Warsingsfehn gilt der 16. November 1736. Mit diesem Datum erhielt der Gutsbesitzer Gerhard Warsing ein Hochmoorgebiet von 225 Hektar in Erbpacht.[3] Er ließ von seinem Gut Sieve an einem Heuwieke genannten Nebentief des Fehntjer Tiefs aus einen Kanal in südöstlicher Richtung graben, der das angepachtete Land entwässern und zugleich als Transportweg für den abgetorften Moorboden dienen sollte. Unter seinem Sohn Hermann Warsing wurde das Erbpachtgebiet nochmals erweitert: 1769 um 50 Hektar, 1776 um 62 Hektar und 1779 um zehn Hektar.
 
Oan dat kanaal lieten se sydkanalen grave dy't heaks op it haadkanaal leine. Dêr ûnderferpachten se lân, dy't it feangrûn fierder ôfgroeven. It ôfgroeven turf waard mei turfskippen ferfierd nei de tichteby lizzende stêden [[Lier (stêd)|Lier]] en [[Emden]]. De [[dalgrûn]], dy't nei it ôfgroeven fean oerbleau waard bedonge mei [[dong]] fan [[fee]] fan it Eastfryske seeklaaigebiet.
Die Warsings gaben die am Kanal sowie an angelegten, rechtwinklig abzweigenden Seitenkanälen Grundstücke an Untererbpächter aus. Diese kultivierten das Moor, indem sie zunächst die obere Weißtorfschicht abtorften und anschließend den darunterliegenden, als Brennmaterial dienenden Schwarztorf aushoben. Per Binnenschiff wurde der Torf anschließend als Heizmaterial in die umliegenden Städte, vor allem Emden und Leer, transportiert. Nach dem Abgraben der Schwarztorfschicht wurde die Weißtorfschicht wieder auf den Moorboden aufgebracht. Dieser wurde, da er nur wenig ertragsfähig ist, jedoch mit Dung von Tieren aus den Marschen Ostfrieslands vermischt und auf diese Art und Weise gedüngt. Den Moorsiedlern war damit jedoch zumeist nur ein bescheidenes Auskommen möglich.
 
In soad feanters skeakelen al rillegau oer op de skipfeart. Wiene der yn [[1751]] fiif lytse turfskippen en fjouwer binnenskippen op de kanalen fan Warsingsfehn, yn [[1816]] wiene der al 31 turfskippen en 12 seeskippen. Om ekstra ynkommen te garjen foeren de kapiteins fan sokke skippen ek it seeferkear tusken de ferskate [[Noardsee]]havens. Oan de ein fan de [[njoggentjinde iuw]] wiene der mei-inoar 82, ear't de stoomskipfeart op gong kaam, dy't konkurearjend foar de seelju waard.
Viele Fehntjer verlegten sich daher bereits früh auf den Bereich der Schifffahrt: Während 1751 fünf kleinere Torfschiffe sowie vier weitere Binnenschiffe an den Kanälen Warsingsfehns beheimatet waren, stieg die Zahl bis 1816 bereits auf 31 Torfschiffe. Um zusätzliche Einnahmequellen zu erzielen, fuhren die Kapitäne jedoch auch im kleinen Seeverkehr zwischen Häfen an der Nordseeküste. 1816 waren neben den Torfschiffen bereits auch zwölf Seeschiffe in Warsingsfehn beheimatet. Bis zum Ende des 19. Jahrhunderts stieg deren Zahl auf insgesamt 82 an[3], ehe das Aufkommen der Dampfschifffahrt den kleinen Seglern Konkurrenz machte, gegen die sie nicht bestehen konnten. Neben den Kapitänen und Eignern fuhren auch viele Matrosen aus Warsingsfehn zur See.
 
De [[lânbou]], dy't eins in dieltiidsbaan wie, wie net genôch om de bewenners fan iten te foarsjen, nettsjinsteande dat it oanmakke lânbougrûn fan 1816 oant 1831 fan 90 ta 205 hektare woeks. Oan de ein fan de njoggentjinde iuw wie der net mear feangrûn oer om oan te meitsjen, dat der ta late dat yn de lêste tritich jier fan dy iuw mear as 100 feanters it doarp ferlieten en in soad dêrfan emigrearren nei de [[Feriene Steaten]].
Die ohnehin zumeist im Nebenerwerb betriebene Landwirtschaft hingegen konnte die Einwohner immer weniger ernähren. Zwar stieg die kultivierte Fläche allein von 1816 bis 1831 von 90 auf 205 Hektar. Am Ende des 19. Jahrhunderts allerdings waren kaum noch kultivierbare Moorflächen mehr vorhanden. Es kam daher vor allem in den letzten drei Jahrzehnten des 19. Jahrhunderts zu einer Auswanderungswelle in die USA, mehr als 100 Fehntjer verließen ihr Dorf.
 
Op grûn fan it sosjale struktuer fan Warsingsfehn (feanters, seelju) kaam der in warbere arbeidersbeweging ta stân, en krigen yn de tiid fan de [[Weimarrepublyk]] de [[Sosjaaldemokratyske Partij fan Dútslân|SPD]] en [[Kommunistyske Partij fan Dútslân|KPD]] in soad oanhing. By de ferkiezings yn 1924 krigen rjochtse partijen lykwols ek in soad oanhing. Yn 1932 krige de [[NSDAP]] mei 50 prosint fan de stimmen mear stimmen as de SDP (25,2%) en de KDP (17%) mei-inoar. De konservatieve [[Kristlik-sosjale Folkstsjinst]] waard de fjirde.
Aufgrund der Sozialstruktur (Moorkolonisten, Seeleute) gab es in Warsingsfehn seit dem Aufkommen der Arbeiterbewegung einen deutlichen Rückhalt für die SPD, in der Weimarer Republik dann auch für die KPD. Dem standen jedoch besonders seit der Reichstagswahl im Mai 1924 stets auch erhebliche Stimmenanteile von rechtsgerichteten Parteien gegenüber.[3] Bei den Reichstagswahlen im Juli 1932 lag die NSDAP mit 50 Prozent vor der SPD (25,2 Prozent) und der KPD (17 Prozent) zusammen. Auf Rang zwei lag jedoch der streng evangelisch geprägte Christlich-soziale Volksdienst.
 
Under de [[nazy]]s waarden amtners fan de SPD en KPD út harren funksje set. Njoggen ynwenners fan Warsingsfehn kamen om yn [[konsintraasjekamp]]en.
In der Zeit des Nationalsozialismus sahen sich Funktionäre von SPD und KPD politischen Verfolgungen ausgesetzt. Neun Personen mit Geburts- oder Wohnort Warsingsfehn wurden in den Konzentrationslagern Auschwitz, Sobibor und Kauen umgebracht.[3]
 
Nei de [[Twadde Wrâldkriich]] kamen der yn ferhâlding ta de rest fan [[East-Fryslân]] en [[Nedersaksen]] minder flechtelingen fan de [[Ferdriuwing fan Dútsers nei de Twadde Wrâldkriich|ferdriuwing fan de Dútsers]] út de eastlike gebieten fan it [[Dútske Ryk]] yn Warsingsfehn, om't de lânbou yn it feangebiet minderproduktyf as yn it klaaigebiet wie.
Nach dem Zweiten Weltkrieg nahm die Gemeinde Warsingsfehn im ostfriesland- und niedersachsenweiten Vergleich nur wenige Vertriebene aus den Ostgebieten des Deutschen Reiches auf, da die landwirtschaftliche Grundlage in der Moorkolonie nicht mit derjenigen in den Marschen vergleichbar war.
 
Nei de [[gemeentlike weryndieling]] yn Nedersaksen op 1 jannewaris 1973 waard de gemeente Warsingsfehn mei tsien omlizzende gemeenten fúsearre ta de gemeente [[Moormerland]]. Nei in stimming krige Warsingsfehn de foarkar oer [[Neermoor]] om gemeentehaadplak te wurden. Hoewol't Warsingsfehn ien fan de jongste doarpen fan de gemeente is, is it lykwols yn de [[1970-er jierren]] útwoeksen ta it plak mei de measte ynwenners.
Anlässlich der niedersächsischen Kommunalreform wurde Warsingsfehn am 1. Januar 1973 mit den umliegenden Gemeinden zur neuen Großgemeinde Moormerland vereinigt.[4] Bei der Frage nach dem Sitz der Gemeindeverwaltung setzte sich Warsingsfehn gegen den Nachbarort Neermoor durch: Zwar ist Warsingsfehn eine der jüngsten Ortschaften der Gemeinde Moormerland, war aber bereits Anfang der 1970er-Jahre zur mit Abstand größten gewachsen.
 
== Religy ==
De evangelysk-lutherske ynwenners wiene oarspronklok by de parochy Hatshausen yndield. Yn [[1892]] waard foar Westwarsingsfehn en Eastwarsingsfehn in selsstannige tsjerkegemeente Warsingsfehn foarme, wylst er noch in filiaalgemeente fan Hatshausen bleau. Yn [[1900]] waard de gemeente alhiel selsstannich. Yn [[1895]] waard de [[Jakobytsjerke (Warsingsfehn)|Jakobytsjerke]] boud.
 
== Keppelings om utens ==
* [http://www.moormerland.de/ Webstee fan de gemeente Moormerland]
* [http://www.genealogie-forum.de/ostfrld/kirchen/warsingsfehn.htm Genealogie-Forum: Warsingsfehn]
* [https://www.ostfriesischelandschaft.de/fileadmin/user_upload/BIBLIOTHEK/HOO/HOO_Warsingsfehn.pdf Warsingsfehn] yn de histoaryske doarpedatabank fan it [[Ostfriesische Landschaft]]
 
== Literatuer ==
* Rita Badewien: ''Moormerland im Wande''l.
* Kannegieter, Bockelmann e. o.: ''Warsingsfehn 1736–1986. 250 Jahre Fehngeschichte''. Twadde printinge. Lier, ISBN 3928612-05-0.
 
{{Boarnen|boarnefernijing=
Foar oare boarnen, sjoch [https://de.wikipedia.org/wiki/Warsingsfehn ''Einzelnachweise'' op dizze side].
}}
 
[[Kategory:Plak yn East-Fryslân]]
[[Kategory:Plak yn Nedersaksen]]
[[Kategory:Plak stifte yn 1736]]
[[Kategory:Bestjoerlike ienheid opheft yn 1973]]