Sjamanisme: ferskil tusken ferzjes

Mei '''sjamanisme''' wurde alle fysykefysike hannelings fan in [[sjamaan]] en alle leauwensopfettings om syn of har persoan hinne oantsjut.

It lân dêr't it sjamanisme tsjintwurdich it measte foarkomt en dêr't it it minste mei oare godstsjinsten fermingd rekke is, is [[Súd-Korea]]. Hoewol't it troch it moderne ûnderwiis min of mear stigmatisearre is as byleauwe, is it dêre oant hjoed de dei ien fan 'e aktyfste kulturele krêften bleaun. Neffens offisjele sifers binne der mear as 40.000 sjamanen, dy't yn it [[Koreaansk]] ''mudang'' neamd wurde, mar nimmen twifelt deroan dat it der eins folle mear wêze moatte; om't de measte sjamanen har net registrearje litte, wurdt der rûstrûsd dat harren echte oantal tichter by de 100.000 leit.

In oar gebiet dêr't it sjamanisme tsjin 'e ferdrukking yn stânholden hat, is noardlik [[Gûatamala]]. Trochdat allinne de strang-organisearre en heeglikheechlik spesjalisearre preesterstân by de [[Maya's]] de yngewikkelde matearje fan [[religy]], [[astrology en astronomy yn natoerreligys|astronomy, astrology]], [[kalinder]], gronology en [[skrift]] behearske, naam dy in kaaiposysje yn harren maatskippij yn. De rewinesruïnes fan 'e âlde Maya-stêden, lykas [[Utatlán]] en [[Copán]], wurde noch altiten besocht troch de sjamanen, dy't dêr harren ieuwenlang ferburgen holden rituëlen útfiere. Yn in grot, ûnder de rewinesruïnes fan [[Utatlán]], bygelyks, bidde de preesters fan 'e [[Quiché]]-Maya ek no noch ta de ierde, de foarâlden en de âlde Maya-keningen.

By transendinte kommunikaasje giet de sjamaan yn [[trâns]], al of net mei help fan hallusinogene middels, dat ien of mear geasten besit nimme kinne fan syn of har lichem en op dy manear streekrjocht mei de minsken kommunisearje kinne. Dizze foarm is fral bekend wurden troch syn foarkommen by in grut tal [[Sibearje|Sibearyske]] en Noardsineeske folken. By de [[Eskimo's]] ûnderhâldt de sjamaan, de ''angakuk'', de bannen mei de geastewrâld fia in geast fan in ferstoarne, in [[toornok]], dêr't er in goede relaasje mei hat.

By de Noardamerikaanske folken fan 'e flaktekultuer kamen hallusinogenen oarspronklik ek net foar. Yn stee dêrfan ûndergongen, en ûndergeane, sjamanen en oaren lichaamlike tramtaasjes om fizioenenfisioenen en oare boppenatoerlike ûnderfinings op te roppen. Sa trochstiet by it saunaritueel fan 'e de [[swithutte]] in groep manlju ekstreme hitens, wylst se sjonge, dûnsje en harsels hoffenje mei tûken. In oar bekend ritueel is de [[Sinnedûns]], dy't syn oarsprong fûn by de sedentêre [[Mandan]] fan 'e bopperin fan 'e [[Missouri (rivier)|Missouri]], mar him meitiid ta de wichtichste seremoanje fan 'e hiele flaktekultuer ûntjoech. By de Sinnedûns, dy't oeral laat waard troch in manlike sjamaan, mar by de [[Blackfeet]] troch in frouliken, ferdroegen de manlju ôfgryslike tramtaasjes troch ophongen te wurden oan heakken dy't troch de hûd fan rêch en lidden hinne slein wienen, soms ferskate dagen efterinoar. De [[Feriene Steaten fan Amearika|Amerikaanske]] oerheid ferbea de Sinnedûns om 1880 hinne, mar yn [[1934]] fûn der in weroplibbing plak. De [[Lakota]] (Westlike Sioux) en de [[Flakte-Ojibwa]] fierden yn [[1959]] ek de byhearrende lichaamlike tramtaasjes wer yn.

By de Eskimo's binne de sjamanen ek holistyske genêzers, dy't sawol lichaamlike, geastlike, as spirituële symptomen behannelje en de jefte hawwe om 'e oarsaak fan sykte of tsjinslach yn 'e jacht te finen troch bemiddeling tusken minsken en geasten. Dêrta meitsje se gebrûk fan in skala oan behannelmetoaden, lykas útsûgenútsûgjen, ''quamaneq'' of fisualisaasje fan it skelet, en ''qilaneq'', in foarm fan wiersizzen op basis fan it gewicht fan in foarwerp yn 'e hân keppele oan it mûnlinge ûnderfreegjen fan 'e geasten.