Sicherheitsdienst: ferskil tusken ferzjes

De '''sicherheitstjinst''' (SD) feroare tusken [[1931]] en [[1945]] fan in beskeidenbeskieden ynljochtingetsjinst fan de [[NSDAP]] ta in echte steats ynljochtingetsjinst fan [[Nazi]] -[[Dútslân]] mei 51 haadôfdielingen en 519 regionale ôfdielingen mei inkele dûsendetûzenen aginten en inkele tsientûzenen ynformanten.

De sicherheitstjinst waard yn maart [[1931]] troch [[Heinrich Himmler]] ûnder de namme [[Ic-Tsjinst]] oprjochtenoprjochte. De foarrinner fan de SD wie wurksum fanwurke útfanút in appartemint en rapportearre rjochtstreeks oan Heinrich Himmler. Foardat de DutsDútse nasjonaal sosjalisten oan de macht kamen wie it doel fan de “Ic-Tsjinst”omTsjinst” om politike tsjinstanners yn de gaten te hâlden. ekEk moast de tsjinst de feilichheid fan Nazi liedersNazilieders fersoargje.

Mei de machtsoername fan de nazi’s yn Dútslân yn [[1933]] waarwaard de tsjinst bekend as de “[[SD-Amt]]”. ErDer ûntstyngûntstie in sekere kompetysje mei de [[Sturmabteilung]] (SA). Op [[9 juny]] [[1934]] waard ien inkele partypartij-ynformaasjetsjinst ynformaasje tsjinst oprjochtenoprjochte mei de namme Sicherheitstjinst, wêrby de ‘SD-Amt”deAmt” de basis wie en ûnder it bewâld kaam fan Reinhard Heydrich.

De SD groeide út ta in ynfloedrike partypartijorganisaasje organisaasje wêrbywêr't de [[Schutzstaffe]] (SS) en de nasjonaal sosjalistyske regearing gebrûk fan makke. De SD wurke mei de [[Sicherheitspolizei]] (de GetapoGestapo) en de [[kriminalpolizei]].

Tusken de Sicherheitsjinst en de Gestapo wie net folle ferskil. Beide geheime tsjinsten hienen as lieder [[Reinhard Heydrich]] en rapportearrerapportearren oan Heinrich Himmler. De beide organisaasje hâlden harren besichdwaande mei deselde taken. Dôchs koe wurde steld dat de Sicherheitstjinst mear ynformaasje sammele en de Gestapo de útfierende tsjinst wie.

Yn 1938 groeide de SD fan in pary ynformaasje tsjinstpartij-ynformaasjetsjinst út ta de ynljochtingetsjinst fan de Dútslân. De SD observearre politike tsjinstanners fan it [[Tredde Ryk]], it kaam mymei polityk nijs út binnen- en bûtenlân. Ek die de tsjinst oan sabotaazje misjessabotaazjemisjes yn it bûtenlân. Om al dizze taken te dwaan waard er in netwurk fan meiwurkers makke yn it Tredde Ryk mar ek yn de anneksearre gebiedengebieten. Om de eigen Dútske befolking te kontrolearenkontrolearjen waarden de NSDAP blockleiter ynsetten. Dit binne minsken út it leechste nivo fan de partypartij.

De SD organisaasje bestie út inkele tûzendtûzenen aginten. De sammele ynformaasje waard twa oant trije kear per wike rapportearre yn alle SD ôfdielingen. Dit waard oerhannige oan de wichtichste steats minskensteatsminsken en partyfunctionarrisenpartijfunksjonarissen. De SD hâldhâldt him ek besichdwaande mei it beoordelenbeoardielen fan hegere offisieren en partyliederpartijlieder op harren politike betrouberens.

FanôfFan [[27 septimber]] 1939 ôf waard de Sicherheitstjinst sintraal koördinearre fanutfanút it [[Reichssicherheitshauptamt]]'' (RSHA) en ûnderferdield yn twa kantoaren; it Inland-SD ek wol neamd as Amt III foar binnenlânske dingen en it Ausland-SD ek wol neamd Amt VI foar bûtenlânske dingen. Reinhard Heydrich naam it bewâld op him oanoant hy fermoarde waard yn 1942. Op [[30 jannewaris]] [[1943]] naam [[Ernst Kaltenbrunner]] de lieding oer en rapportearre lykas Heydrich oan Heinrich Himmler. Kaltenbrunner is oant itde ein fan de twadde wrâldkriich op syn post bliuwbleaun.

* [[1934]] oprjochting fan de offisjele partypartij- ynformaasjetsjinst, de ''Sicherheitsdienst des Reichsführers-SS'',

* 1938 de SD fan in partypartij- ynformaasjetsjinst groeit út ta de ynljochtingetsjinst fan de Dútse steat dy’t ek stippestipe jout oan de Gestapo en geawurkegearwurket mei de Dútse Administraasje fan Binnenlânse Saken.

* [[1939]] de Sicherheitsdienst waard sintraal koördinearre fanutfanút it ''Reichssicherheitshauptamt'' (RSHA) en ûnderferdield yn twa kantoaren; het ''Inland-SD'' kantoar (ek wol neamd as ''Amt III'') foar binnenlânse dingen en hetit ''Ausland-SD'' kantoar (wk wol neamd as ''Amt VI'') foar bûtenlânse dingen.

De SD wie de feilichheitstjinst yn de besette gebiedengebieten en SD bataljons waarden pleatst ûnder it bewâld fan de SS en de lokale polysjeliedersplysjelieders. Se wienen ek oanwêzich op alle [[konsintraasjekampen]] en se joegen ek personiel oan de spesjale ienheden lykas de [[SS-Einsatzgruppen]]. De SD wie ek de organisaasje dy’t tegearre mei de [[Ordnungspolizei]] de oarder en de feilichheid yn de [[Joad|Joadske]] getto’s yn [[Poalen]] moast fersoargje moast. It byld dat allinnich SS -soldaten moardzjend troch strjitten gean op siksiik nei Joadske minsken is net wier, foaral de SD die dit.

De SD hie ek lokale kantoaren yn gruttere steden fan Nazi -Dútslân. De lytsere kantoaren wienen bekend as de “SD-Unterabschnitte”ofUnterabschnitte” of “Nebenstelle” “Nebenstelle”enen de grutte haadkantoaren ûnder “SD-Abschnitte”of “Hauptstelle”. AllAlle SD kantoaren rapportearrerapportearren oan de lokale lieder dy’t bekend stie as de Inspektor des Sicherheitspolizei und SD. ErDer wienen inyn totaal 51 haadôfdielingenhaadôfdielings en 519 regionale ôfdielings.

ÛnderUnder leidinglieding fan Reinhard Heydrich waard erder yn de SD in netwurk fan ynformanten oprjochtenoprjochte wêrby't meiwurkers waarden yndield waarden op de foljende manier.:

* V-männer: (DutsDúts: ''Vertrauensleute''). Ynformanten dy’t te fertrouwen wienen.

* A-männer: (DutsDúts: ''Agenten''). Aginten fan de SD.

* Z-männer: (DutsDúts: ''Zubringer''). Spesjale aginten dy’t de SD ynformaasje joegen.

* H-männer: (DutsDúts: ''Helfershelfer''). Ynformanten dy’t de SD gegevens troch joegen út wraak of om oare redenen.

* U-männer: (DutsDúts : ''Unzuverlässige''). Ynformanten diedy't ûnbetrouber en korrupt wienen.

Yn [[Den Haach]] siet de SD ûnder oaren yn it foarmaligeeardere HaagsHaachsk tehûs foar ungehouwdennrt-trouden oan de RijswijksewegRijswijksewei en yn Villa “Windekind” yn it Westbroekpark. Hjir fûnen de berjochte ferhoaren plak fan gefangenfinzenen dy’t yn it ‘oranjehotel sieten.

De SD hie yn [[Amsterdam]] it haadkantoar oan de Euterpestrjitte (no de Gerrit fan der Veenstrjitte). Op snein [[26 novimber]] [[1944]] is dit gebou bombardearre. 24 Typhonns fan de Ingelske RAF dienen de oanfal. ErDer waarden by de oanfal tritich wenhuzen troffen. ErDer wienenwiene 69 deaden, wêrfan mar fjouwer SD’ers. Nei it bombardearrenbombardearjen ferhuze de SD nei it Hotel Appolofirst. It [[Rotterdam|Rotterdamske]] haadkantoar fan de SD waarwaard op [[29 novimber]] 1944 bombardearre.

== Keppeling om Utensutens ==