[[Ofbyld:Yersinia pestis fluorescent.jpeg|thumb|right|300px|De pest baktery]]
De '''pest''' is in [[sykte]] dy’t fan de [[14e ieu|14e]] oant de [[19e ieu]] yn [[Jeropa]] faak, by flagen [[epidemy|epidemysk]] en selfssels [[pandemy|pandemysk]], foarkaam en grutte oantallen slachtoffers makke. De wichtichste foarm fan de pest binne de [[bûdelpestbûlpest]] en de [[longpest]]. Tusken [[1347]] en [[1351]] is om-ende-by in tredde part fan de Jeropeesje befolking ferstoarn oan de swarte dea, dat wienen doe inkele tsientallen miljoenen.
==Skiednis==
Al yn de [[Grykske âldheid]] hearstehearsken der epidemyen fan in ûnbekende sykte dy’t letter de namme pest krige. Yn de [[Grykske mytology]] wie it [[Apollo]] dy’t dizze sykte mei syn pylken ferspriede. Dat dizze sykte doe al epidemysk west hat is nei alle wissichheid net wier. Ek is't it net wis oft al dizze epidemyen en sels de swarte dea wol de sykte is dy’t wy hjoed tede dei de pest neame. It is al lang lynferlyn en direkt bewiis is net mear foar hannen. De sykte beskriuwingen út dy tiid lizze de neidrukklam op ferskillende symptoanen dy’t net altyd by de pest hearre. Analyze fan it ferspriedingspatroan en besmettingswegebesmettingswize hawhawwe ferskillende oare syktesyktes oplevere, lykas it [[Eboloafirus]], it [[Marburgfirus]] of it [[Hantafirus]].
ErDer wurdt tocht dat de oarsprong fan de sykte yn [[Mongoalje]] leit. It is wis dat de earste sykte gefallensyktegefallen yn Aazje lizze. Yn Jeropa waard de pest foar it earst fûn yn Itaalje, dêrnei ferspriede de sykte him mei de klok mei: [[Frankryk]], [[Spanje]],[[ Ingelân]] yn [[1438]], [[Dútslân]], [[Noarwegen]] yn [[1349]], en as lêste [[Ruslân]] rûn[[1351]].
It oantal slachtofferslachtoffers fan dizze pandemy wurdt skattenrûsd op likernôch 25 oant wol 40 miljoen. INIn grut oantal streken rekke totaalfolslein ûntfolke. In soad oerlibbendeoerlibbenen flechtenflechte fuort en ferspriedenfersprate dermeidêrmei de sykte noch fjirderfierder. Oere oerlibbende wienenoerlibbenen poerwiene lilkpoerlilk op de [[Joaden]], dy’t yn folle mindere mate troch de sykte troffen waarden. Dit feroarsake de myte dat Joaden de pest opsetlik oer Jeropa brocht hienen, troch putten en boarnen te fergiftigenfergiftigjen. GeorganisearreOrganisearre[[ pogroms]] wienen it gefolch.
Yn [[Nederlân]] kaam de pestepidemy oant de 17e ieu foar. De lêste útbraak wie yn [[1668]]. Yn de [[Twadde Wrâldkriich]] hat it [[Japan|Japanske]] leger de pest as in biologysk wapen ynset. Yn [[Mantsjoerije]] waarden boargers en kriichsfinzenen opsetlik mei de sykte ynfektearre. De effekten waarden bestudearre en de slachtoffers waarden somstiden by bewust wezen ûntlede. Ek waarden besmetlike fliegen ûnder de [[Sina|Sinezen]] ferspriede. Dit soe oan mear dan 200.000 Sinezen it libben kostje.
