Sûmearje: ferskil tusken ferzjes

Content deleted Content added
L wat flaterkes ferbettere
Jelle (oerlis | bydragen)
LNo edit summary
Rigel 14:
 
De skiednis fan Sumearje beslaat in tiidrek fan 3800 oant 2000 f. Kr.. Nei de Sumearjers wurdt it gebiet dominearre troch de [[Babyloanjers]].
 
{{stavering}}
== Befolking ==
Sumearje waard foar it earst befolke fanôf 4500-4000 F.Kr troch in folk dat troch de [[argeology]] beneamd wurdt as de ''[[Ubaidiërs]]'' of ''Obeidiërs'' nei it doarp [[Obeid|al-Ubaid]] wêrfan resten fûn binne. Dit folk lei sompen droech en soarge foar yrrigaasje, sadat lânbou mooglik waard. Ek driuwden se hannel en waarden potten bakt en lear loaie.
 
De Sumearjers lutsen likernôch rûn 3500 F. Kr it gebied yn. Harren foarskiednis is net dúdlik. Guon tinken dat se út [[Anatoalje]] komme mar se kinne ek komme út de [[Yndusfallei]] en troch [[Iran]] yn it gebied kommen wêze.
 
Sy sprutsen [[Sumearysk]], in aggluynearjende taal. Er binne oanwizingen dat er foarhinne in oare taal waard sprutsen dy’t proto- Eufratysk wurdt neamd. Er is net folle mear oer fan de dy [[taal]]. In oantal plaknammen en lienwurden haw de Sumearjers oernaam en net mear. Opfallend is wol dat de lienwurden faaks net mear dan ien lettergreep besite. It sumerysk niget bot nei [[nonsyllanisme]], krekt as it moderne [[Sineesk]].
 
Stream op yn [[Akkad]] spruts de befolking in [[Semityske taal]]. Fanôf 5000 F.Kr is der al sprake fan in organisearre maatskippij.
 
== Kultuer en polityk ==
=== Skrift en keunst ===
Rûn 3500-3000 F.Kr ûntstie de âldste foarm fan it “skrift”. Út in [[piktografysk skrift]] ûntwikkele letter it [[spikerskrift]]. Yn de argeologyske laach 4 fan [[Uruk]] waarden klaaitabletten fûn mei in skrift dat in ûntwikkeling nei it spikerskrift toant. It spikerskrift bliuwde yn gebrûk oant de [[Hellenisme|hellenistyske]] perioade en waard dêrnei yn [[Mesopotaamje]] langsum oan ferfong troch it ienfâldigere [[Arameesk|Arameenske]] skrift.
 
Er binne in soad fragminten fan talrike eksimplaren fan it [[Gilgamesjepos]] fûn. Sawol yn it [[Sumearysk]] en yn it [[Akkadysk]]. Se hawwe it mooglik makke it hiele ferhaal te rekonstruearje. It lêste spikerskrift tablet datearret út 74 nei [[Kristus]].
 
De Sumearjers wienen goeie smiten dy’t ûnder mear dolken en helmen yn goud makken. Somstiden waarden gouden foarwerpen mei dekoraasje ynlein mei [[Lapis Lazuli]].
 
=== Wetjouwing ===
De Sumearjers waarden de earsten dy’t in “wetten” opstelden en harren organisearren yn stedsteaten.
 
=== Politike struktuer ===
Polityk bestie it lân út stedsteaten dy’t om de hegemony striden. Dizze situaasje is goed fergelykber mei de it lettere [[Grikelân]]. De steden hienen in folksried, meastal besteande út twa keamers. Er wie in ried fan âlderen en in ried fan mannen. Er wie in kening dy’t in de ûnderlinge striid tusken de steden mear macht koe krije.
 
Eltse stêd hie syn eigen hillichdom en de kultus fan de lokale god of goadin naam in sintraal plak yn yn it libben. De Sumearjers tochten dat de minsken troch de goaden makke wienen en om dizze goaden te tsjinnen en te fermeitsjen. Wat er allegear barde yn de polityk waard sjoen as de grillen fan de goaden.
 
=== Ekonomy ===
It tsjil en it pottenbakkerstsjil binnen útfiningen fan de Sumearjers. Hielendal wis is dit net. De Sumearjers wienen begien mei it mjitten fan dingen. Sy mjitten de stân fan de planeet [[Fenus]] mei in rjochthoekich raam. Se koenen de tiidsyndieling yn sekonde troch [[pendules]] en [[wetterklokken]].
 
 
 
[[Kategory:Aldheid]]
[[Kategory:Midden-Easten]]
 
[[als:Sumer]]