It gebiet fan Sumearje waard foar it earst befolke fan(foar 4500-4000 Ff. Kr ôf) troch in folk dat troch de [[argeology|argeologen]] beneamd wurdt as de ''[[Ubaidjers]]'' of ''Obeidjers'' neame, nei it doarp [[Obeid|al-Ubaid]] wêrfan resten fûn binne. DitDat folk lei sompen droech en soarge foar yrrigaasje, sadat lânbou mooglik waard. Ek driuwden se al hannel en waarden potten bakt en lear loaide.
De Sumearjers lutsen likernôch rûn 3500 Ff. Kr. it gebiet yn. Harren foarskiednis is net dúdlik. Guon tinke dat se út [[Anatoalje]] komme, mar se kinne ek kommelikegoed út de [[Yndusfallei]] fuort komme hawwe en troch [[Iran]] yn it gebied komd wêze.
Sy sprutsen [[Sumearysk]], in aggluynearjende taal. Der binne oanwizingen dat der foarhinne in oare taal sprutsen waard dy’t proto- Eufratysk neamd wurdt. Der is net folle mear oer fan dy [[taal]]. In oantal plaknammen en lienwurden hawwe de Sumearjers oernaam en net mear. Opfallend is wol dat de lienwurden faaks net mear as ien lettergreep hawwe. It Sumearysk niget bot nei [[nonsyllanisme]], krekt as it moderne [[Sineesk]].
Streamopwerts yn [[Akkad]] spruts de befolking in [[Semityske talen|Symityske taal]]. Fan 5000 Ff. Kr ôfisôf moat der al sprake west ha fan in organisearre maatskippij.
== Kultuer en polityk ==
=== Skrift en keunst ===
Rûn 3500-3000 Ff. Kr ûntstie de âldste foarm fan it “skrift”. Ut in [[piktografysk skrift]] ûntwikkele him letter it [[spikerskrift]]. Yn de argeologyske laach 4 fan [[Uruk]] waarden klaaitabletten fûn mei in skrift dat in ûntwikkeling nei it spikerskrift toant. It spikerskrift bleau yn gebrûk oant de [[Hellenisme|hellenistyske]] perioade en waard dêrnei yn [[Mesopotaamje]] stadichoan ferfong troch it ienfâldiger [[Arameesk|Arameenske]] skrift.
Der binne in soad fragminten fan talrike eksimplaren fan it [[Gilgamesjepos]] fûn. Sawol yn it [[Sumearysk]] as yn it [[Akkadysk]]. SeSadwaande hawwewie it mooglik makke it hiele ferhaal te rekonstruearjen. It lêste spikerskrifttablet datearret út 74 nei [[Kristus74]] n. Kr..
De Sumearjers wienen goeie smitten dy’t ûnder mear dolken en helmen yn goud makken. Somtiden waarden gouden foarwerpen mei dekoraasje ynlein mei [[Lapis Lazuli]].
=== Wetjouwing ===
De Sumearjers waardenwienen de earsten dy’t in “wetten” opstelden en harren organisearren yn stedsteaten.
=== Politike struktuer ===
Rigel 40:
=== Ekonomy ===
It tsjil en it pottebakkerstsjil binne útfinings fan de Sumearjers. Hielendal wis is ditdat net. De Sumearjers wienen begien mei it mjitten fan dingen. Sy mjitten de stân fan de planeet [[Fenus]] mei in rjochthoekich raam. Se koenen de tiid yndiele yn sekondes troch [[pendules]] en [[wetterklokken]].
