|
== Toanfoarming ==
It klavesimbel is yn fleugelfoarm boud. Oan de koarte kant sitte de toetsen. Wurdt in toets yndrukt, dan komt der in houten dokje omheech, deryndêryn sit in hulsthouten tonkje dat mar ien kant út kin. Yn dit tonkje sit in plektrum fan fûgelfear (eartiids fan in raaf), hjoeddeis meastentiids fan delrin, in keunststof, dy't de snaar poent. Oan it dokje sit ek in demperke fan lekken of sêft lear, dat by it loslitten fan de toets de snaar dempt. In speciaal klavesimbeltechnykje is it yndrukt hâlden fan bepaalde parten fan in akkoard om dizze toanen trochklinke te litten. Dizze technyk is noch famylje fan it luitspyljen.
De âldste Flaamske klavesimbels hiene twa registers, dat wol sizze, eltse toets hie twa snaren, ien op gewoane toanhichte, de saneamde acht-foet, en in register dat in oktaaf heger klonk, mei snaren dy' t heal sa lang wiene as it acht-foetsregister, dit register neamt men de fjouwer-foet. Ek makke men klavesimbels mei twa acht-foets registers. Om' t men yn ' 'e 17de[[17e ieu ]] maklik transponearje woe, bouwdeboude men yn Vlaanderen Flaanderen ek klavesimbels mei twa klavieren, wêrby' t elts klavier in eigen toanhichte hie. Letter, likernôch om 1650 hinne, waarden de VlaamskeFlaamske klavesimbels boud mei twa klavieren mei likense toanhichte en koe men de klavieren koppelje, wat de mooglikheden foar de registraasje tige fergrutte. ▼
De Frânske bouwers namen nei 1680 de VlaamskeFlaamske bouwwizen oer, wreiden de klaviergrutte út fan fjouwer nei fiif oktaven (grande ravalement) en makken de Frânske ynstruminten ta de moaiste fan ' ede 18de[[18e ieu ]], mei bouwers as Francois Etienne Blanchet en syn learling Pascal Taskin. Hjoeddeise bouwers brûke harren ynstruminten faken as foarbyld. ▼▲De âldste Flaamske klavesimbels hiene twa registers, dat wol sizze, eltse toets hie twa snaren, ien op gewoane toanhichte, de saneamde acht-foet, en in register dat in oktaaf heger klonk, mei snaren dy' t heal sa lang wiene as it acht-foetsregister, dit register neamt men de fjouwer-foet. Ek makke men klavesimbels mei twa acht-foets registers. Om' t men yn' e 17de ieu maklik transponearje woe, bouwde men yn Vlaanderen ek klavesimbels mei twa klavieren, wêrby' t elts klavier in eigen toanhichte hie. Letter, likernôch om 1650 hinne, waarden de Vlaamske klavesimbels boud mei twa klavieren mei likense toanhichte en koe men de klavieren koppelje, wat de mooglikheden foar de registraasje tige fergrutte.
▲De Frânske bouwers namen nei 1680 de Vlaamske bouwwizen oer, wreiden de klaviergrutte út fan fjouwer nei fiif oktaven (grande ravalement) en makken de Frânske ynstruminten ta de moaiste fan' e 18de ieu, mei bouwers as Francois Etienne Blanchet en syn learling Pascal Taskin. Hjoeddeise bouwers brûke harren ynstruminten faken as foarbyld.
== Skiednis ==
It klavesimbel is nei alle gedachten om 1500 hinne ûntwikkele yn YtaaljeItaalje, mar ek yn Frankryk waarden al yn' ede 15de[[15e ieu]] ynstruminten boud mei in tokkelmechanyktokkelmeganyk. Yn de 17e ieu wie Antwerpen, en ek fierder de Súdlike Nederlannen, ferneamd om de klavesimbels dy't dêr boud waarden. Dizze ynstruminten waarden fral foar keamermuzyk brûkt. Yn Frankryk boude men earst op' ede ItaliaanskeItaljaanske manier, mar letter namen de Frânsken de VlaamskeFlaamske bouwwizebouwize oer. Yn Dútslân bouwdeboude men om 1700 hinne yn in mingstyl tusken ItaliaanskeItaljaanske en Frânske ynstruminten. It klavesimbel waard yn orkesten brûkt as dirigear-ynstrumint, mei de lieder fan it orkest, de maestro al cembalo, achter it klavesimbel, mei de oare ynstruminten der yn in heale sirkel omhinne. De fine heldere klank joech dúdlik it tempo oan!
It klavesimbel en it klavichord wienen de foarrinners fan de fortepiano, dy't oan' ede ein fan' e 18de18e ieu langsumstadichoan it plak fan klavesimbel en klavichord oernaam. Mar ek Mozart spile syn grutte klavierkonserten noch faken op klavesimbel.
Sûnt yn de [[19e ieu]] de Barokmuzyk wer spile waard, wurde der ek wer klavesimbels boud en bespile. Ien fan' ede earsten dy' t dêr mei begûn, wie de Ingelsman fan Frânske kom-ôfkomôf Arnold Dolmetch (1858-1940). Yn it begjin fan' ede 20ste[[20e ieu]] bouwdenbouden de firma's Erard, Pleyel en Neupert dizze ynstruminten noch fuortbouwend op' ede fierder ûntwikkele pianobouwwizepianobouwize, mei dikke kastwanden en sûnder boaiumboaiem ûnder de kast, FierderFierders waarden dizze ynstruminten fersjoenfoarsjoen fan tal fan registers om klankferoaringen mooglik te meitsjen. It folume fan dizze ynstruminten wie swak, de klank keal en net botte sjongend.
Nei de Twadde Wrâldkriich begûn men kopiënkopyën te meitsjen fan ynstruminten út de 17de17e en 18de18e ieu. Dizze kopiënkopyën hiene tinne kastwanden en in boaiumboaiem, sadat dizze sletten klankkast soarge foar in folle grutter folume! Yn' e seldedeselde perioade begûn men ek wer âlde stimmingen te brûken. Om' tOmdat klavesimbels fanwege alle handwurkhânwurk djoer wiene, waarden der nei 1960 ek klavesimbels yn' ede foarm fan boupakketten op' ede merk brocht, dizze boupakketten kinne tige goed klinkende ynstruminten opleverje, al moat men fansels wol krekt wurkje kinne.
[[Kategory:toetsynstrumint]]
| 