Latynske skoalle: ferskil tusken ferzjes

Content deleted Content added
ik ha de sinbou fan de ynlieding feroare
sinbou
Rigel 2:
De '''Latynske skoalle''' wie eartiids (foar de [[19e ieu]]) in skoaltype dêr't learlingen (allinnich jonges út húshâldings fan begoedige húshâldings) tariede waarden op de universiteit. It skoatype wreide har oer gâns Europa út.
 
Destiids wie it [[Latyn]] de taal fan de [[wittenskip]], en sels de kolleezjes op [[universiteit]]en waarden yn dizzze taal jûn. Kennis fan it Latyn wie essinsjeel foar elkenien dy't dy't hegere stúdzjes dwaan woe. It lesprogramma fan de Latynske skoalle bestie foar it meastepart út Latyn. Oare fakken wienen fan mindere betsjutting.
 
In soad Nederlânske stêden (ûnder mear [[Barlaeus Gymnasium|Amsterdam]], [[Erasmiaans Gymnasium|Rotterdam]], [[Gymnasium Haganum|DenDe Haach]], [[Johan de Witt Gymnasium|Dordrecht]] - it âldste fan Nederlân, [[Murmelliusgymnasium|Alkmaar]], [[Coornhert Gymnasium|Gouda]], [[Stedelijk Gymnasium Haarlem|Haarlem]], [[Steedlik Gymnasium (Leien)|Leien]], Dimter en [[Praedinius Gymnasium|Grins]]), hienen sûnt de [[14e ieu]] in Latynske skoalle. Sûnt de [[16e ieu]] waard ek it [[Gryks]] opnomd yn it skoalprogramma.
 
Yn de [[18e ieu]] begûn waard yn Nederlân de populariteit fan de Latynske skoallen minder, ûnder mear troch de opkomst fan de "Frânske skoallen", wêrdêr't men ek Frânsk learde wurde koe ''(in taal dy't doe dwaande wie it Latyn te ferstjitten fan syn posysje as Europeeske [[lingua franca]])'' en praktyske fakken lykas [[boekhâlding|boekhâlden]].
 
Yn 1838 waard der yn Nederlân in ûnderwiisherfoarming trochfierd, wêrby't de Latynske skoalle plak makke foar it [[gymnasium]], in skoaltype wêrbydêr't Latyn noch altydhieltyd it wichtichste fak wie, mar wol folle mear tiid útlutsen waard foar de moderne talen (Frâns en Dúts, bytiden ek Ingels) en [[wiskunde]] en natuerwittenskippen. Yn de jierren nei 1838 waarden alle Latynske skoallen omsette yn gymnasia.
 
It opskrift boppe de eardere Latyske skoalle yn Gouda : ''"Praesidium atque decus quae sunt et gaudia vitae - Formant hic animos Graeca Latina rudes"'' luidt (frij oersetten) : ''"Om ris ta steun, sieraad en boarne fan wille yn it libben te wêzen, foarmje Gryks en Latyn hjir de noch rûge geast"'.