De ferzje fan 11 aug 2009 om 20.37 wizigje Drewes (oerlis \| bydragen) Rjochte-útfurders, Behearders 97.633 edits sorry, te hastich west ←Toan eardere ferskillen		De ferzje fan 11 aug 2009 om 21.27 wizigje weromsette Swarte Kees (oerlis \| bydragen) 56.999 edits sa dan Neikommende ferskillen →
Rigel 1: [[Ofbyld:Henschotenmeer1.JPG\|thumb\|260px\|''Henschotermar'']] '''Wâldenberch''' (Nederlânsk:Woudenberg, [[Nedersaksysk]]: ''Wombaarg'') is in gemeente en plak yn de provinsje [[Utert (provinsje)\|Utert]]. De gemeente hat 11.277 ynwenners (2006) en in ~~oerflakjte~~oerflakte fan 37,72 [[kante kilometer\|km²]]. Binnen de gemeentegrinzen lizze gjin oare doarpen, mar wol in diel fan it [[buorskip]] [[Moorst]]. == Skiednis == Yn [[1131]] skinkt de biskop fan Utert oan de St. Laurensabdij te ~~Oostbroek~~Eastbroek (by [[De Bilt ~~lizzend~~]]) it gebiet Hengistcoto. De namme Henschoten is hjiryn werom te finen dy't tsjintwurdich noch brûkt wurdt foar it boskgebiet mei de dêryn lizzende rikkeraasjemar. Yn de kearn fan Hengistcoto bouwe de muontsen fan de abdij in curtis (pleats mei omwâling). Dizze lei op de hichte fan it hjoeddeiske krúspunt fan de wegen fan Austerlitz nei Wâldenberch en [[Doarn]] nei [[Amersfoart]]. Dit krúspunt hjit Quatre-Bras. It leit oan de foet fan de heuvel ~~wêr~~dêr't yn 1804 de [[Pyramide fan Austerlitz]] ferriist. Yn 1133 ferkeapet de biskop oan ~~deselde~~dyselde abdij en oan trije partikulieren ± 500 bunder moerassich lân ten easten fan [[Henschoten]] dat yn it Westerwâld leit. Yn it sintrum fan dit gebiet ûntstiet nei 1240 de [[buorren]] fan Wâldenberch. De ûntginning fan it leechlizzende gebiet is yn dy mear as hûndert jier amperoan fan de grûn komd. Yn 1240 beslút de abdij (dy't dan de ienige eigener blykt te wêzen) om de ± 500 hektare grûn yn erfpacht út te jaan oan de edelman Philips fan Ryningen út Wyk by Duerstede. Dizze pakt daliks troch. Om it gebiet ûntwetterje te kinnen wurde sleatten groeven en de ierde wurdt brûkt om (lege) dykjes op te smiten. Der ûntstiet in trochgeande west-east ferbining rjochting Scherpenzeel (Stasjonswei) en ~~onkele~~inkele noard-súd lizzende ûntginningsassen: Ekris, Weteringsedyk (Maarsbergsewei) en Griftdyk. Om 1280 is der ~~frijwat~~al in moaie haal dien: arbeiders fan bûten hawwe it gebiet ûntsluten en it lân is opdield en foar it meastepart yn lien útjûn. Philips syn pakesizzer Jan fan Ryningen lit no in boarch bouwe yn syn territoarium yn it (Wester-)Wâld: de '~~Woudenburcht~~Wâldenboarch'. Dit stie op de hjoeddeiske krusing Vondelleane/'t Schilt, flak ten súdwesten fan de buorren fan Wâldenberch. Yn 1340 komt Wâldenberch yn hannen fan Jan fan Culemborg en yn 1352 ferkeapet dizze it wer oan Gysbert fan Abcoude. Jan fan Culemborg junior is it mei de beslissing fan syn heit net iens. Hy oerfalt dêrom it kastiel, hâldt 17 wiken stân, oant in leger fan de [[biskop fan Utert]] it yn 1353 ynnimt en ferwoastet. De rêst is weromkomd yn it grinsgebiet mei [[Hartochdom Gelre\|Gelre]]. De stiennen wurde brûkt om de tsjerke in opknapbeurt te jaan. (Al yn 1309 is sprake fan in kapel yn Wâldenberch). Dizze tsjerke stiet der no noch, inal is it yn tige feroare foarm~~, no noch~~; it is de Wâldenberchske doarpstsjerke. By de restauraasje yn 1988 binne muorredielen fûn dy't makke liken te wêzen fan dizze [[14e ieu]]ske stiennen. Koart nei 1400 binne der in soad bouaktiviteiten: der wurdt in toer mei klokken deryn tsjin de tsjerke oanboud, kastiel Gearestein, ridderhofstêd Grienewâlde op Ekris en in twadde slot Wâldenberch tusken Efterstrjitte (no Burchwâl) en Middenstrjitte. Fan dit lêste slot binne by bouwurksumheden om 1990 spoaren fan de âlde grêften weromfûn. Fan it kastiel Grienewâlde is no noch it koetshûs te finen; ~~accountantskantoar~~akkountantskantoar De Kruijff sit der yn. Kastiel Gearestein is noch hielendal yntakt. It stiet oan de Gearesteinseleane; ~~arsjitekteburo~~en ~~Inbo~~is ~~hat~~haadkantoar ~~der~~fan ~~syn~~arsjitekteburo ~~haadkantoar yn~~Inbo. It gebiet fan de ~~sa.~~± 500 hektare waard begrinze troch de line Zeghewei-Rumelaarsewei. It gebiet ten easten hjirfan foel ûnder [[Amerongen]] en wie foar 1352 al yn it besit fan earder neamde Gysbert fan Abcoude. Syn besittings yn dit diel fan it Stift fan Utert slute mei it ferkrijen fan de 500 hektares yn 1352 nu naadleas op elkoar oan. ''Al ~~snel~~gau (inyn ~~ieder~~elts ~~geval~~gefal ~~voor~~foar 1375) ~~resulteerde~~late dit ta in ~~een~~bestjoerlike ~~bestuurlijke~~gearfoeging ~~samenvoeging onder~~ûnder de ~~schepenen~~skepenen ~~van~~fan ~~Woudenberg~~Wâldenberch.'' [[~~Geerestein~~Gearestein]] ishat ~~altijd~~altyd ~~zelfstandig~~selsstannich ~~geweest~~west en pas inyn 1812 ~~met~~mei ~~Woudenberg~~Wâldenberch inyn ~~één~~ien gemeente ~~opgegaan~~opgien. ~~{wurk}}~~ ~~Woudenberg werd in de achttiende eeuw bekend in de streek door het grootschalig verbouwen van tabak. Een straatnaam herinnert er nog aan: waar vroeger enkele tabaksplantages lagen, ligt nu Tabaksland.~~ Het dorp is gegroeid uit een agrarische kern en rond het jaar 1900 leefden er ruim 2.500 mensen, voornamelijk boeren, ambachtslieden en arbeiders. Tot het eind van de Tweede Wereldoorlog bleef het dorp ongeveer hetzelfde als het al honderden jaren was, met een Voorstraat, een Middenstraat, Achterstraat (tegenw. Burgwal en Schoolstraat) en Uitleg (tegenw. Dorpsstraat). Wâldenberch waard yn de 18e ieu bekend yn de omkriten troch it op grutte skaal ferbouwen fan tabak. In strjitnamme herinnert hjir noch oan: dêr't eartiids inkel tabaksplantaazjes leinen, leit no Tabakslân. Na de [[Tweede Wereldoorlog]] werd het aangewezen als [[groeikern]] en werden sinds begin jaren zestig een aantal woonwijken uit de grond gestampt, met onder andere het Zeeheldenkwartier, de J.F. Kennedylaan, de Verzetsheldenwijk, 't Zeeland en het nieuw te bouwen Het Groene Woud. Sindsdien is Woudenberg stapsgewijs uitgegroeid tot een volwaardig functionerende gemeente. De vele transportbedrijven zijn kenmerkend alsmede de lichte industrie. It doarp is groeid út in agraryske kearn en om it jier 1900 hinne wenne der mear as 2.500 minsken, bernammen boeren, ambachtslju en arbeiders. Oant de ein fan de Twadde Wrâldoarloch bleau it doarp likernôch itselde as de hûnderten jierren dêrfoar, mei in Foarstrjitte, in Middenstrjitte, Efterstrjitte (no Burchwâl en Skoalstrjitte) en Utlis (no Doarpsstrjitte). Nei de [[Twadde Wrâldoarloch]] waard it oanwiisd as [[groeikearn]] en waarden sûnt begjin jierren sechtich in oantal wenwiken út de grûn stampt, mei ûnder oare it Seeheldenkertier, de J.F. Kennedyleane, de Fersetsheldenwyk, 't Seelân en it nij te bouwen It Griene Wâld. Sûnttiids is Wâldenberch stadichoan útgroeid ta in folslein funksjonearjende gemeente. De soad transportbedriuwen binne kenmerkend krektas de lichte yndustry. == Lizzing == Rigel 52: * [http://www.weerstation-woudenberg.nl/ Waarstasjon Wâldenberch] * [http://www.beeldengeluid.nl/collecties_zoek_en_vind_tvfilm.jsp?action=FilterSearch&veld1=Locaties&invoerveld1=Woudenberg&text1=Woudenberg&oper1=%3CAND%3E&veld2=&invoerveld2=&text2=&oper2=%3CAND%3E&veld3=&invoerveld3=&text3=&Filter=uitgebreidzoeken_naa2_filter.hts&ResultTemplate=uitgebreidzoeken_results.hts&ViewTemplate=uitgebreidzoeken_docview.hts&SortField=Datum&SortOrder=Asc&ResultStart=001&ResultCount=50&select_all=1&Collection=Jou&Collection=Act&Collection=Prg&Collection=CommTV&Collection=Radio&Collection=sfwgr&Collection=CommRa&Collection=Pol&Collection=RVD&Collection=Sfm&Collection=Overig List fan programma's oer Wâldenberch yn it argyf fan [[Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid\|Byld & lûd]] {{Koördinaten\|52_4_50_N_5_24_59_E_type:~~city_scale:66000_region~~city_region:NL\|52° 5' NB, 5° 25' EL}}▼ ▲{{Koördinaten\|52_4_50_N_5_24_59_E_type:city_scale:66000_region:NL\|52° 5' NB, 5° 25' EL}} [[Kategory:Plak yn Utert]] [[Kategory:Woudenberg\| ]]

Woudenberg: ferskil tusken ferzjes