|
[[Ofbyld:Waddeneilanden.PNG|thumb|De Waadeilannen.]]
De '''Fryske eilanen''' of '''Waadeilannen''' lizze benoarden it fêstelân fan [[Nederlân]] en [[Dútslân]] en bewesten it fêstelân fan Dútslân en [[Denemark]]. HjaFoar lizzeit foarmeastepart it meastelizze part,hja op de râne fan it [[Waad]], en foarmje de grins fan de [[Noardsee]] mei de [[Waadsee]].
==Untsteansskiednis==
=== Stiging fan de seespegel ===
Yn de lêste [[Iisstiid]], dy’t sawat 10.000 jier foar Kristus einige, lei de [[seespegel]] ûngefear 60 meter ûnder it hjoeddeiske nivo. Troch it ranen fan de [[iiskape]]n riisde de seespegel en oerspielde it wetter de foar it grutste part droechfallen Noardsee. De hjoeddeiske kustline waard ûngefear 50005.000 jier foar Kristus berikt. Troch eb- en floedwurking en oanfier fan rivieren waard in protte sân nei de kust transportearre. Wetter en wyn heappe it sân op by stiennen en efter begroeiing.
Der ûntstie in grutte en oanslutende rige dunen dy’t him útstrekte fan it tsjintwurdige [[Belgje]] oant de mûning fan de [[Elbe]], tichtby wêr’t no [[Hamburch]] leit, mei allinnich iepenings foar de rivieren. Fan dêr moat in twadde dunerige nei it noarden rûn wêze.
=== Damen ===
Yn Nederlân is der fan ien eilân in daam oanlein,: de [[Amelânske Daam]], yn [[1872]] op it doedestiidske [[wantij]]. De daam rûn al gau nei de oanlis safolle skea op, dat al yn [[1882]] besletten waard om de daam op te jaan. De daam is sûnt dy tiid hast hielendal fuortslein, al binne der, ûnder oaren oan beide úteinen, noch restanten te finen. Fierders is
Yn de noardlike Waadsee blykt it bouwen fan damen in stik ienfâldiger. [[Noardstrân]] is no sasear mei diken oan de wâl ferbûn dat der eins gjin sprake mear is fan in eilân, en ek [[Nees (eilân)|Nees]], [[Olân]], [[Nordstrandischmoor]], [[Hamburger Hallig]], [[Sylt]] en [[Romeach]] binne allegear oer in daam te berikken. [[Mandeach]] is sels sûnder dam berikber, oer in [[tijdyk]].
==Untwikkeling==
=== Type ===
De gemiddelde weachhichte by Rottum is sawat 1 meter wylst it gemiddelde tijferskil mear as 2 meter is. Dat makket Nederlânsk/Dútske waadkust it middeltype [[waad]]kust, mei lykwicht tussen tij en weagen, karakterisearre troch in soad (koarte) eilannen en in soad seegatten.
===Kuierjen===
===Heakfoarming===
De twadde beweging is de heakfoarming: by de seegatten lâns ûntsteane heakfoarmige sânrichels, dy’t fan foarm feroarje mei it ferskowen fan de see-earm. Troch it oanwaaksen fan de heakken ûntsteane nije platen lykas de [[Noarderheaks|Noarder-]] en [[Suderheaks]]. Somtiden groeit sa’n plaat, ûntstean dêr’t in eilân weikuiere is, wer fêst oan it eilân, wêrtroch it ferlerne gebiet weromwûn wurdt.
== Waadeilannen en platen ==
=== Nederlân ===
{{Apart|Nederlânske waadeilannen}}
[[Ofbyld:WaddeneilandenNL.png]]
# [[Noarderheaks]]
*[[Skiermuontseach]]
It eardere eilân [[Wieringen]] leit yn de kop fan Noard-Hollan, tsjin de [[Ofslútdyk]] oan.
====Unbewenne====
* [[Kachelotplaat]]
* [[Memmert]]
* [[Minsenereach-OldeachMinsereach]]
* [[Oldeach]]
* [[Alde Mellum]]
* [[Grutte Knechtsân]]
* [[Nige Hörn]]
* - [[Schärhörn]]
* [[Trischen]]
* [[Sudereachsân]]
== Namme ==
Yn it FryskFryslân wurdt it begryp Waadeilân ornarisfaak brûkt foar 5de Fryskewaadeilannen fan Nederlân. ''De eilannen'' [[Teksel]],wurdt [[Flylân]],faak [[Skylge]],sein [[Itfoar Amelân]]allinnich ende [[Skiermûntseach]].(bewenne) Foareilannen dy't ta de Noard-Fryskeprovinsje enFryslân East-Fryskehearre. eilannenFoar wurdtpersizer somsûnderskie dekin termfansels Dútskesprutsen Waadeilannenwurde brûktfan ''Hollânske'', soms''Fryske'', ''Grinslanske'', ''East-Fryske'', en ''Noard-Fryske'', eilannen.''Nederlânske'', De''Dútske'' neikommendeen/of eleminten''Deenske'' kinne beskiedend wêze foar de nammejouwing:Waadeilannen.
#De Frysktalige befolking;
#De eilannen op it Waad;
#Histoarysk perspektyf. De eilannen grinze oan de Noardsee, dy see waard eartiids de ''Mare Frisicum'' neamd.
DeYn measteit oare talen, útsein itútlân [[Nederlânsk]],wurdt brûkeornaris desprutsen nammefan ''Fryske Eilannen:''.
* [[Bretonsk]] ''Inizi '''Friz'''''
* [[Deensk]] ''De '''Frisiske''' Øer''
* [[Dútsk]] '''''Friesische''' Inseln''
* [[Finsk]] '''''Friisein''' saaret''
* [[Frânsk]] ''Îles de la '''Frise'''''
* [[Frysk]] '''''Fryske''' eilannen''
* [[Hongaarsk]] '''''Fríz'''-szigetek''
* [[Ingelsk]] '''''Frisian''' Islands''
* [[Italjaansk]] ''Isole '''Frisone'''''
* [[Katalaansk]] ''Illes '''Frisones'''''
* [[Noarsk]] (Bokmal) ''De '''frisiske''' øyer''
* [[Noarsk]] (Nijnoarsk) ''Dei '''frisiske''' øyane''
* [[Norfolksk]] '''''Frisian''' Ailen''
* [[Poalsk]] ''Wyspy '''Fryzyjskie'''''
* [[Roemeensk]] ''Insule '''frizone'''''
* [[Russysk]] '''''Фризские''' острова'' ([[Syryllysk alfabet]], oerset nei [[Latynske alfabet]]: '''''Frieskije''' ostrova'')
* [[Spaansk]] ''Islas '''Frisias'''''
== Sjoch ek ==
* [[Westfryske eilannen]]
[[Kategory:Fryslân]]
[[Kategory:Waadeilannen| ]]
[[br:Inizi Friz]]
| 