Kommodus: ferskil tusken ferzjes

== Skiednis ==

Komodus wie de njoggende en ienich oerlibjende soan fan [[Markus Aurelius]] en [[Faustina de Jongere|Faustina]]. Hy waard berne yn [[Lanuvium]], [[Itaalje]] yn augustus [[161]]. Fan syn ierste jeugd ôf waard troch syn heit soarge dat er de best mooglike oplieding krige. De ferneamde arts [[Klaudius Galenus]] hie him as pasjint. Hy krige de titel ''Caesar'' doe't er fiif jier âld wie, wat betsjutte dat er fan dat stuit ôf offisjeel opfolger wie fan syn heit, dy't dêrmei ôfwikeôfwykte fan de tradysje sûnt keizer [[Nerva]], om in adoptyfsoan as opfolger te keazenkiezen (sjoch [[Adoptyfkeizers]]).

Op de âldens fan tsien jier krige Kommodus de titel ''"GermanicusGermanikus"'' en op syn fjirtsjindefjirtjinde waard ''"princeps iuventutis"''. Yn [[175]] gie hy tegearre mei syn heit nei it easten. Sy kamen in jier letter werom yn triomf en Kommodus ûntfong de titel ''"imperator"''.

[[Ofbyld:Commodus - Cologne.jpg|thumb|right|200px|''Kop fan jonge Kommodus, [[Romeinsk-Germaansk museum|Römisch-Germanisches Museum]], [[Keulen]].'']]

[[Ofbyld:Kunsthistorisches Museum Vienna June 2006 024.jpg|thumb|right|200px|''Kommodus' bustebúste inyn hetit [[Kunsthistorisches Museum]], [[Wenen]]. Neffens [[Herodianus]] <ref>[http://books.google.com/books?id=d7DhHGX6wZkC&pg=PA59&dq=Commodus+appearance&sig=oHNII-3un-Rs1QhDGBwxsHxh-R0 Birley sette [[Herodianus]]' beskriuwing oer fan Kommodus (A.R. Birley: Septimius Severus).]</ref> wie Kommudus wiis op syn knappe uterlik mei ljocht en krollend hier.'']]

Yn [[177]] krige Kommodus de titel [[Augustus (titel)|Augustus]] en waard dêrtroch meikeizer fan it Romeinske Ryk, tagelyk mei syn heit. Yn itselde jier troude hy mei [[Bruttia Krispina|Krispina]]. Nei de dea fan syn heit yn [[180]] krige Kommodus de folsleine macht as keizer. Syn offisjele namme waard '''Marcus Aurelius Antoninus Commodus''', mar dizze namme wurdt letter wer feroare. Sûnt [[180]] die hy syn bêst om de frede yn it Ryk te bewarjen en beëinige de ekspânsje fan it ryk, dêr't syn foargongers mei úteinset wiene. Hy sleatsluet frede mei [[Germaanje]] en gie hurd werom nei Rome dêr't er syn heit eare mei de titel 'Divus' (=''fergoddelikte'').

Neffens de skiedskriuwers fan de tredde en fjirde ieu [[Kassius Dio]], [[Herodianus]] en de anonime skriuwer fan de [[Historia Augusta]] soe de nije keizer net deselde kwaliteiten hawwe as syn heit. Ek soe er in protte fijannen makke hawwe troch minne kornútsjepolityk en ferkearde adviseurs. Syn suster [[Lusilla]] en syn frou [[Bruttia Krispina|Krispina]], dy't earst net mei-inoar koenen, leidenlieden it spul by en rekken yn [[183]] belutsen by in komplot fan in kloft senatoaren om Kommodus út de wei te romjen. De saak lekte út en Lusilla waard ferbannenferbanne en eksekutearre. Yn datselde jier beskuldige de keizer syn frou Krispina fan [[troubrek]] en lit har ombringe. Neffens de Romeinske boarne soe dizze beskuldiging fan in man komme dy't sels sa troubrekkend wie dat ferhalen de rûn gienen dat er in harem hie fan 300 froulju en likefolle manlju derop nei hâlde.

It bewâld fan Kommodus soe it keizerryk teistere hawwe en oeral brutsen protesten út, ek yn it leger. Ferskate moardoanslaggen waarden op him plige dy't allegear mislearren. De korrupsje feroarsake sels in hongersneed en brocht Rome op de râne fan in boargerkriich. Boppedat bruts in [[pest (sykte)|pestepidemy]] út dy't him oer hiel Itaalje útwreide. [[Ofbyld:Empereur commode en hercule.jpg|thumb|right|200px|''Kommodus as [[Herakles (mytology)|Herkules]]. Brûnzen stânbyld, [[Musei Capitolini]], [[Rome (stêd)|Rome]]'']]

Yn de rin fan jierren soe de waansin fan Kommodus him sa dúdlik manifestearre hawwe dat it in pleach wurde soe fan it Romeinske Ryk. Hy hannele hieltyd wreder en om de lytste fertinkings liet er minsken ombringe. Syn terreurrezjym soe net ûnder dien hawwe foar de regearings fan [[Kaligula]], [[Nero]] (en [[Domitianus]]) en hy soe net allinnich troch de senaat, mar ek troch befolking hate wurde. Sels syn eigen adviseurs wiene net feilich foar him.

It omtinken foar it regear waard stadichoan minder by Kommodus as at yn it begjin it gefal wie en hy hâlde him hieltyd faker dwaande mei syn hobbys: de jacht en gladiatorspullen. Ta grutte ôfgriis fan de senaat die er ek mei as [[gladiator]] yn it [[sirkus (gebou)|sirkus]]. Syn grutheidswaan wie sûnder grinzen. Hy identifiseare himsels mei [[Herakles (mytology)|Herkules]] en de minskeminsken om him moasten him ek dêrmei oansprekke. Ek werneamde hy alle moannen fan it jier nei syn eigen nammen en titels. Sels it leger waard nei him ferneamd. Doe't yn [[192]] in part fan Rome ôfbaarneôfbaarnde makke hy brûk fan de situaasje en werdooptedoopte de stêd asom ta ''Colonia Commodiana.''

Op de ein fan syn bewâld makke Kommodus it hieltyd bonterbûnter. Sa makke Kommodus yn 192 bekend dat er by de wichtige de eveneminten dy't dat jier op it program stienen Nijjiersdei [[193]], as gladiator optrede soe om sadwaande it nije [[ConsulKonsul (Rome)|consulaatkonsulaat]] te begjinnen. De senaat wie der sa ferûntweardige oer dat in kloft senatoren beslute dat hy ûnder gjin beding de kâns krige mocht de de plechtige tradisjoneletradysjonele seremoanjes te ûnthilligenûnthilligjen. Der waard snel mar tige krekt in komplot makke om him út de wei te romjen en op âldjiersjûn waard hy troch sysyn byfrou Marsia fergiftige en, om der wis fan te wêzen dat hy it net oerlibbeoerlibje soe, waard hy ek noch wurge troch in ynhierde atleet, Narsissus. JûchjendJûchheiend ûntfong de opteine senaat it berjocht fan syn dea en spruts in ''[[damnatio memoriae]]'' (ferflokking fan syn oantins) út. Noch gjin trije jier letter waard de senaat lykwols troch keizer [[Septimius Severus]] twongen de titel 'Divus' (godlik) oan de troch har ferflokte Kommodus te jaan.

Al yn de âldheid beskôgebeskôgen de doedestiidsdestiidske skiedskriuwers Kommodus as ien fan de ‘minste’ keizers (tegearre mei [[Kaligula]]), [[Nero]] en [[Domitianus]]). Fral troch de skriuwer Dio waard hiel bot oer him kwea skreaun. Foar in part wie dat net sa ferwunderlikferwûnderlik omt [[Kassius Dio]] sels senator wie en soan fan in senator. Hy wie tsjin eltse beheining fan de senatoriale macht. Kommodus beheinebeheinde de macht fan de senatoren hiel bot en syn relaasje mei de senaat wie as alles mar net freonskiplik. Foar wichtige beslissingen wegere hy de senaat te riedplegenriedpachtsjen en ûnder Kommodus waardwaarden in protte senatoren ferbannenferband of ombrocht. Troch Dio wurde alle beslissingen dy't Kommodus naam bespotlik makke.

De tredde klassike boarnboarne dêr't in protte oer Kommodus yn skreaun wurdt is de [[Historia Augusta]], in wurk dat tsjûget fan in sterke pro-senaatshâlding. Alle keizers dy't mei de senaat yn konflikt kommen wienen wurde deryndêryn utersttige negatyf beskreaun. Kommodus wurdt deryn foarsteltfoarsteld as foarbyld ‘hoe't men net regearre moat’.