Waadeilannen: ferskil tusken ferzjes

Content deleted Content added
Aliter (oerlis | bydragen)
L Ofbyld:WaadeilannenNL.png
Xqbot (oerlis | bydragen)
L Bot - derby: et:Friisi saared; tekstwiziging
Rigel 2:
De '''Waadeilannen''' lizze benoarden it fêstelân fan [[Nederlân]] en [[Dútslân]] en bewesten it fêstelân fan Dútslân en [[Denemark]]. Foar it meastepart lizze hja op de râne fan it [[Waad]], en foarmje de grins fan de [[Noardsee]] mei de [[Waadsee]].
 
== Untsteansskiednis ==
=== Stiging fan de seespegel ===
Yn de lêste [[Iisstiid]], dy’t sawat 10.000 jier foar Kristus einige, lei de [[seespegel]] ûngefear 60 meter ûnder it hjoeddeiske nivo. Troch it ranen fan de [[iiskape]]n riisde de seespegel en oerspielde it wetter de foar it grutste part droechfallen Noardsee. De hjoeddeiske kustline waard ûngefear 5.000 jier foar Kristus berikt. Troch eb- en floedwurking en oanfier fan rivieren waard in protte sân nei de kust transportearre. Wetter en wyn heappe it sân op by stiennen en efter begroeiing.
Rigel 20:
Yn de noardlike Waadsee blykt it bouwen fan damen in stik ienfâldiger. [[Noardstrân]] is no sasear mei diken oan de wâl ferbûn dat der eins gjin sprake mear is fan in eilân, en ek [[Nees (eilân)|Nees]], [[Olân]], [[Nordstrandischmoor]], [[Hamburger Hallig]], [[Sylt]] en [[Romeach]] binne allegear oer in daam te berikken. [[Mandeach]] is sels sûnder dam berikber, oer in [[tijdyk]].
 
== Untwikkeling ==
=== Type ===
De gemiddelde weachhichte by Rottum is sawat 1 meter wylst it gemiddelde tijferskil mear as 2 meter is. Dat makket Nederlânsk/Dútske waadkust it middeltype [[waad]]kust, mei lykwicht tussen tij en weagen, karakterisearre troch in soad (koarte) eilannen en in soad seegatten.
 
=== Kuierjen ===
De Waadeilannen binne hieltiten yn beweging. De belangrykste beweging is it ‘kuierjen’: de west-east eilannen ferpleatse harren stadich mar seker fan west nei east.
Oan de westkant ferdwine de measte eilannen stadichoan yn see en oan de eastkant ûntsteane der hieltyd gruttere sânbanken. It kuierjen is ek de oarsaak dat de measte doarpen oan de westkant fan harren eilân lizze. Doe’t se stifte waarden leinen se meastal middenop. Yn de rin fan de lêste ieuwen binne al in soad huzen en sels folsleine doarpen yn see ferdwûn.
 
=== Heakfoarming ===
De twadde beweging is de heakfoarming: by de seegatten lâns ûntsteane heakfoarmige sânrichels, dy’t fan foarm feroarje mei it ferskowen fan de see-earm. Troch it oanwaaksen fan de heakken ûntsteane nije platen lykas de [[Noarderheaks|Noarder-]] en [[Suderheaks]]. Somtiden groeit sa’n plaat, ûntstean dêr’t in eilân weikuiere is, wer fêst oan it eilân, wêrtroch it ferlerne gebiet weromwûn wurdt.
 
Rigel 47:
(hielyd fan west nei east)
 
==== Bewenne ====
* [[Tessel]]
* [[Flylân]]
* [[Skylge]]
* [[It Amelân]]
* [[Skiermuontseach]]
 
It eardere eilân [[Wieringen]] leit yn de kop fan Noard-Hollan, tsjin de [[Ofslútdyk]] oan.
 
==== Unbewenne ====
* [[Noarderheaks]]
* [[De Richel]]
* [[It Gryn]]
* [[Rif]]
* [[De Kalkman]]
* [[Simenssân]]
* [[Rottumerplaat]]
* [[Rottumereach]]
* [[Suderdunen]]
 
=== Dútslân ===
(Safolle mooglik fan west nei east en fan súd nei noard:)
 
==== Bewenne ====
* [[Boarkum]]
* [[Júst]]
Rigel 86:
* [[Söl]]
 
==== Unbewenne ====
* [[Lütje Hörn]]
* [[Kachelotplaat]]
Rigel 106:
Fan ferskate waadeilannen yn Dútslân ôf, kinne boattochten makke wurde nei it rotseilantsje [[Helgolân]] dat 70 kilometer út de kust leit yn de [[Dútske Bocht]]. Dat is gjin waadeilan, mar der binne sterke kulturele bannen mei it waadgebiet. Sa prate se dêr in dialekt fan it [[Noardfrysk]].
 
== Denemark ==
(Fan súd nei noard:)
* [[Jordsân]] (ûnbewenne)
Rigel 130:
[[en:Frisian Islands]]
[[es:Islas Frisias]]
[[et:Friisi saared]]
[[fi:Friisein saaret]]
[[fr:Îles de la Frise]]
Line 136 ⟶ 137:
[[ja:フリースラント諸島]]
[[li:Wadde-eilande]]
[[no:De frisiske øyer]]
[[nds:Watteneilannen]]
[[nds-nl:Waddenaailanden]]
[[nl:Waddeneilanden]]
[[nn:Dei frisiske øyane]]
[[no:De frisiske øyer]]
[[pih:Frisian Ailen]]
[[pl:Wyspy Fryzyjskie]]