|
[[Ofbyld:1e Punische oorlog.svg|thumb|right|200px|''Kaart fan Rome en Kartago en har bûnsmaten.'']]
De '''Earste Punyske oarloch''' ([[264 f. Kr.]] – [[241 f. Kr]]) wie de earste fan de trije [[Punyske oarloggen]], dy't útfochten waarden tusken [[Rome (stêd)|Rome]] en [[Kartago]] om de hegemony oer it Westlik Middellânske Seebekken. Dizze kriich waard fral op see striden en einige troch in Kartaagske nederlaach wêrby't hja de kontrôle ferlear oer har koloanjes op [[Sysylje]] en [[Sardynje]], hokker eilannen sûnt dy tiid Romeinske ''provinciae'' (=wingewesten) wêze soenen.
== It útbrekken fan de kriich ==
It Romeinske Ryk wie sûnt de oerwinning oer [[Pyrrhus]] yn 275 f. Kr. hear en master oer it feriene Italjaanske skiereilân wurden en sochten no nei fierdere útwreidingsmooglikheden. Oan de oare side stie Kartago, dy't al hûnderten jierren efterynlang it westen fan it Middellânske See gebiet kontrolearekontrolearre.
Oanlieding foar de kriich wie de stipe dy't Kartago ynearsten oan de stêd [[Messina (stêd)|Messina]] ferlineferliende, tsjin in oanfal fan de Grykske stêd [[Syrakuse (Itaalje)|Syrakuse]]. De Kartagers gongen lykwols net út Messina fuort sadat de stêd har wenderjochte ta Rome om help. Nei lang wikkenyn enhar omgean litten te wegenhawwen waard op foarspraak fan de ''[[comitia centuriata]]'' besletten ta yntervinsje op it eilân.
De Kartaagse oanwezigens yn it noarden fan Sysylje waard troch de Romeinen ek as bedriigjend ûnderfûnfield. Nei alle gedachten hat ek de oarlochssuchtigens fan de Romeinen yn it generaal en dy fan de senatoren yn it bysûnder hjirby in rôl spile. Oars falt net te ferklearenferklearjen wêrom't Rome har yn in oarloch stoarte dy't foar it grutste part oersee en op see fierd wurde soe. De tweintich oarloachskippen fan de Romeinen weagewoegen nammentlik net op tsjin de hûnderten fan de Kartagers.
== Kriichsferrin ==
De kriich sette útein doe't Rome mei in oarloch op lân de Kartaagske koloanjes op West-Sysylje besocht yn te nimmen. Konsul [[Appius Kaudius Saudeks]] stuts yn 264 f. Kr., yn in donkere nacht de [[Strjitte fan Messina]] oer en sette syn leger oan wâl yn de haven fan Messina. Troch de Kartagers waard dizze died beskôge as in oarlochsferklearring. By it earste belis fan [[Slach by Agrigentum|Agrigentum]] yn 262 f. Kr. koenen de Romeinen har noch behelpenbehelpe sûnder in eigen oarloachsfoat. De Kartagers moasten har nei sân moannen doarendeduorjende belegering oerjaan. De ûnderfinings opdien by dizze slach die beide legers fan strategy feroareferoarjen. De Kartagers hienen yn de gaten krigen dat de Romeinen te lân dreechmin te ferslaan wienen, mar dat sy op see it sterkst wienen. Sy foelen dêrom de befoarriedingskippen fan de Romeinen Oanoan. De Romeinen op har beurt besochten in float te bouwen.
Omdat de striid op Sysylje giengjin fêst resultaat hie, foel konsul [[Markus Atilius Regulus]] yn [[256 f. Kr.]] [[Afrika]] binnen. De Kartagers waarden lykwols rêden troch de [[Sparta (GrikenlânGrikelân)|Spartaanske]] hierlingengeneraal [[Ksanthippos]] en sondenstjoerden letter generaal [[Hamilkar Barkas]], de heit fan [[Hannibal Barkas|Hannibal]], nei Sysylje om de [[Grikelân|Grykske]] stedenstêden te feroverenferoverjen.
Utsein boppesteande opsomming fan militêre kampanjes op lân, waard it grutste part fan de kriich op see fierd, it wie in seekriich, mar fral in maritime útputtingsslachôfmêdingsslach. Hoewol't Kartago ynearsten de grutste float hie, koe it har oerwicht net ta jilde meitsje omdat de hearskjende hannelselite fan dy stêd einliks net sa bot yn de kriich ynteresseare weinenwie. Sels op it hichtepunt fan de kriich waard der tusken Romeinske en Kartaagske keaplju gewoan hannel dreaun!
De Kartaagske oarlochspartyoarlochspartij bestie foar it wichtichste part út de earme ûnderklasse dy't troch (lân)roof hope har posysje te ferbetterjen. De Romeinske steat oan de oare kant libbe fan de skattingen dy't sy de ûnderwurpen folken (''subiugati'') en "bûnsmaten" opleienopleinen. Yn de kriich foelen de belangen fan Romeinske sosjale lagen dus gear. Rome hie lykwols net in protte ûnderfining mei kriichfierekriichfieren op see en besocht dat lange tiid te kompensearenkompensearjen troch eigen betochte útfinenútfiningen te brûken lykas de ''corvus'' (enterbrêgeinterbrêge) yn steeynstee fan it gebrûklikewenstige (mar folle mear seemanskeunst fergjende) rammenwramen mei de '[[rostra|rostrum]]'.
== Ein fan de oarloch ==
De kriich smitesmiet lykwols giengjin beslissende suksessensúksessen op en nei goed tweintich jier wie de skatkiste fan beide partijen sa goed as leech.
Doe't [[Hamikar Barkas]] yn [[247 f. Kr.]] op Sysylje it Kartaagske oerbefel krige en dat jier troch snelle oanfallen in protte earder op de Romeinen ferlern rekke terrein werom wûn, bleau Rome neat oars oer danas nettsjinsteande de lege kas opnij in float gear te stellenstallen. Diskear sprong de Romeinske aristokrasy by. De finansiering fan de float mei privéjildpriveejild waard feilich steltsteld trochdetroch de grânsjegarânsje op weromstoarting by in oerwinning op Kartago. Yn [[241 f. Kr.]] besliste konsul Lutatius Katulus lang om let de kriich troch de Punyske float in swiere nederlaach ta te bringen (de [[Slach by de Egadyske Eilannen]]. De Kartagers langstmelongeren nei dat ferlies omnei frede en wienen ree om in foar harren ûngeunstige frede te sluten.
[[Kategory:Aldheid]]
[[Kategory:Romeinske oarloch]]
[[ar:حرب بونيقية أولى]]
| 
