|
In '''lingua franca''' is in taal dy’t op grutte skaal as mienskiplik kommunikaasjemiddel op grutte skaal brûkt wurdt tusken minsken mei ferskillende memmetalen.
Lingua franca komt fan it [[Latynsk]] en waard foar it earst brûkt foar in fariant fan it [[Italjaansk]], it betsjut letterlik ''“Frankyske taal”''. It wie in mingde taal, besteande út ûnferbogen Italjaansk plusmei in wurdskat út it Italjaansk, [[Turksk]], [[PersyskPerzysk]] en [[Arabysk]],. enEartiids waard it brûkt foar de kommunikaasje yn it [[Heine Easten]]. Tsjintwurdich wurdt de term brûkt foar eltse taal dy’t troch sprekkers fan ferskate talen brûkt wurdt om mei elkoar te kommunisearje.
==Algemien==
De oantsjutting lingua franca ferwiist meastentiids nei in taal dy’t oanleard is bûten de memmetaal fan de sprekker om, foar ynternasjonale hannel of oare útwreide ynterkulturele ynteraksjes.
Yn de westerske wrâld hawwe it [[Koinee]], Latynsk en [[Frânsk]] allegear lingua francas west yn ferskate tiidrekken. Frânsk wie al yn de [[17e ieu]] de diplomatike taal fan [[Jeropa]] en is júst dêrom de wurktaal wurden fan in soad ynternasjonale ynstellings wurden. ItEk it Dútsk hat yn de [[19e ieu|19e]] en [[20e ieu]] yn guon parten fan Jeropa de lingua franca west. [[Ingelsk]] is de hjoeddeiske ynternasjonale lingua franca fan de westerske wrâld, it Frânsk wurdt bot bedrige as lingua franca fan de diplomatike wrâld.
Yn oare wrâlddielen hawwe oare talen de funksje fan lingua franca hân of hawwe it noch hieltyd. Sa wieis it [[SwahiliSwahily]] yn East-Afrika de lingua franca, [[Russysk]] yn gebieten fan de âlde [[SovjetSowjet-Uny]], [[Hindy]] (tegearre mei Ingelsk) yn [[Yndia]], [[MaleisksMaleisk]] yn Súdeast[[-Aazje]], [[Bislama]] op de Pasifyske eilannen en ferskate oare kreoalKreoal-Ingelske talen op oare plakken en yn oare tiden. [[Portegeesk]] wie de lingua franca yn [[Afrika]] en [[Aazje]] yn de [[15e ieu]] en [[16e ieu]]. It [[Mandarijnsk SineeksSineesk]] is de lingua franca fan [[Sina]] wurden as taal dy’t sprutsen wurdt troch minsken mei Sineeske dialekten dy’t ûnderling net te ferstean binne.
==Foarbylden==
===Arabysk===
[[Arabysk]] is mei de tiid de lingua franca fan it Islamityske Ryk wurden, dat him ea útrekt fan Yndia oant Spanje. Yn de [[midsieuwen]] wie it Arabysk de taal fan de gelearden en der waarden in soad boeken skreaun yn de taal. It hat in soad ynfloed hân op talen as it PersyskPerzysk, Turksk, Spaansk en Portegeesk.
===Sineesk===
It [[Sineesk]] hat lange tiid de lingua franca west yn it easten fan Aazje. It waard yn Sina, [[Mongoalje]], [[Taiwan]], [[Korea]], [[Japan]] en [[Fietnam]] brûkt yn de ynteroerheids kommunikaasje.
Op it stuit is it [[Ingelsk]] de wrâldwide lingua franca. It begjin fan de Ingelske oerhearsking fan de wrâld begjint yn [[1919]] mei de diplomatike ûnderhannelings nei de [[Earste Wrâldkriich]], it [[Ferdrach fan Versailles]] waard doe yn sawol it Frânsk (wat oant doe de lingua franca wie) as it Ingelsk opstelt. Letter hat de taal him fierder ûntwikkele troch de globalisearring.
===Frânsk===
It [[Frânsk]] is de âlde lingua franca fan Jeropa. It ûntwikkele harren as lingua franca sûntfan de 17e ieu ôf en wurdt ek op it stuit noch in soadwol brûkt by ynternasjonale ynstituten. Tsjintwurdich wurdt de taal noch hieltyd as lingua franca brûkt yn parten fan West- en Sintraal-Afrika.
Op it stuit is it [[Ingelsk]] oer de hiele wrâld de lingua franca. De taal hat dizze posysje ferkrige trochdat [[Feriene Keninkryk|Ingelân]] yn de [[19e ieu]] it machtichste lân op ierde waard en dat bleau oant en mei de earste helt fan de [[20e ieu]]. Dizze foaroansteande posysje waard dêrnei oernommen troch it allyksa Ingelsktalige [[Feriene Steaten|Amearika]]. It brûken fan Frânsk rûn yn dy tiid stadich tebek. Letter hat it brûken fan de Ingelske taal him noch fierder útwreide troch de globalisearring.
===Afrikaansk===
It [[Afrikaansk]] is in taal dy’t troch in miljoenen [[Súd-Afrika]]nen as memmetaal sprutsen wurdt. De status fan de taal yn Súd-Afrika hat te lijen fan politike en etnyske tsjinstellingen troch de apartheid. Yn de tiid fan de [[apartheid]] wie it Afrikaansk de offisjele taal fan it lân en de oerheid woe de taal as lingua franca ûntwikkelje. Nei de apartheid waard it Ingelsk rûnom akseptearre. It Afrikaansk wurdt hjoed de dei noch wol yn [[Namybje]] brûkt as lingua franca.
==Keunstmjittige talen==
Troch de tiid hinne hawwe ferskate minsken besikebesocht in keunstmjittige wrâldwide lingua franca op te setten., Tocht moat dan wurde oanbygelyks it [[Esperanto]], [[Ido]], [[Mondlango]] en [[Interlingua]]. Foarstanners fan dizze plannen binne fan miening dat in lingua franca sa sljocht mooglik wêze moat. Se sizze dat Ingelsk en oare natuerlike talen, trochdat se etnysk grûnfêste binne, net gaadlik binne foar in mienskiplike taal, omdat natuerlike talen swierichhedenswierrichheden en eigenskippen hawwe dy’t de talen lêstich meitsje om oan te leare. Ek jout in natuerlike taal in foarsprong oan natuerlike sprekkers, wurdt it assosjearre mei polityk, ekonomy en kultuerekulturele oerhearsking troch de oarspronklike naasje fan de taal. Oant de dei fan hjoed is der gjin ien fan de keunstmjittige talen inder yn slagge de lingua franca te wurdewurden. Sels it ferkrije fan in grut tal sprekkers blykt lêstich. De grutste keunstmjittige taal, it Esperanto, hat nei alle gedachten 100.000 oant 2 miljoen minsken dy’t de taal hielendalfolslein machtich binne.
| 