Neogotyk: ferskil tusken ferzjes

 

== Untstean yn Ingelân ==

 

 

Nei de delfal fan [[Napoleon Bonaparte|Napoleon]] krige de neogotyk ek neifolging op it Europeeske fêstelân. Yn't earstoan yn de foarm fan grutte restauraasjes fan midsieuske monuminten ([[Dom fan Keulen]], [[Notre-Dame fan Parys]]), mar letter ek hieltyd mear mei nije bouwurken sa as stsjonsgebouwen en stedhûzen. Bylâns de [[Rijn]] yn [[Dútslân]] binne yn dy tiid op in soad plakken neogoatyske [[kastiel]]en set.

 

De Nederlânske neogotyk kent twa stilen, dy't eleminten út de gotyk mei-inoar gemien hawwe, mar oars neat.

 

Yn it earstoan wie der yn [[Nederlân]] nei folle omtinken foar de neogotyk, ten earst omdat de katolieken gjin nije tsjerken bouwe mochten, dy't boppedat net opfalle mochten. In oare wichtige reden wie fierders it ûntbrekken fan arsjitekten (mei ynfloed) sûnt de 18e ieu en wichtige feardichheden wien ferlern gien yn dit tiidrek. Dêrtroch gie it [[klassisisme]] yn Nederlân hast sûnder naad oer yn [[neoklassisisme]].

 

Fierders wie de Willem II-gotyk net bûn oan in beskate religieuze streaming of maatskiplike streaming. Dêr't de wiere neogotyk hast allinnich in roomsk-katolike styl wurde soe, waard de Willem II-gotyk tapast by protestantske en katolike tsjerken en sels by [[synagoge]]s. Arsjitekten as [[Theo Molkenboer (1796)|Theo Molkenboer]], [[H.J. van den Brink]], [[A.J. Vogelpoel]], en [[A. van Veggel]] wurken sawol yn neoklassisistyske styl as yn Willem II-gotyk en faak wiene dat sawol protestantske as katolike tsjerken. De [[Rotterdam]]ske Súdertsjerke, dy't ferwoastge waard yn 1940, wie in hichtepunt fan dizze styl. Wichtige noch besteande foarbylden binne de herfoarme tsjerke fan [[Zeist]] en de katolike tsjerke 'De Papegaai' yn [[Amsterdam]].

 

Rûn 1850 kaam de wiere neogotyk op, doe't yn de provinsje [[Limburch]] twa jonge arsjitekten harren witten fan goatyske konstruksjes yn de praktyk brochten: [[Carl Weber]] (ek wol Karel Weber) en [[Pierre Cuypers]]. Weber arbeide doe fral yn de bisdommen Roermond en 's-Hertogenbosch en wie wierskynlik de earste dy't in echte neogoatyske tsjerke sette, al wie it mar troch in besteande tsjerke út te wreidzjen. In tredde pionier wie [[Hendrik Jacobus van Tulder]], dy't ek foaral yn it bisdom De Bosk warber wie.

[[Theo Molkenboer (1796)|Theo Molkenboer]] boude yn [[1852]] yn Amsterdam in tsjerke dy't wolris as it begjin fan de neogotyk yn Nederlân beskôge wurdt, mat dat is net mei rjocht.

Tsjinoer it fermidden fan Cuypers, somtyds ek wol ''Amsterdamske Skoalle'' neamd (mei net betize wurde mei de Ekspresjonistyske streaming fan deselde namme), stiet it Utertske [[St. Bernulphusgilde]], dat yn 1869 oprjochte waard en dêr't [[Alfred Tepe]] de wichtichste arsjitekt wie. Dit troch geastliken dominearre gilde hâlde der strange opfettings oer tsjerklike keunst op nei, dêr't men fral werom gie op de [[Nederrynske gotyk]], bakstien it boumateriaal by útstek wie en dêr't net folle romte foar nije ideeën yn wie.

 

Tepe socht dan ek gearwurking mei keunstners út [[Keulen]] en helle dy ek nei Nederlân. Wylst de rûnte om Cuypers de ynlânske gotyk út de 15de en 16e ieu yn't earstoan as minderwurdich beskôge, fergelike mei de Frânske gotyk út de 13e ieu, en him dêr ek net troch beynfloedzje liet, beskôge it St. Bernulphusgilde de Frânske gotyk as te útlânsk om as foarbyld tsjinje te kinnen. De Nederrynske gotyk wie dan faaks wol fan minder alluere, sy kaam teminsten út eigen lân en dêrom moast de nije arsjitektoanyske tradysje dêryn woartelje, neffens har, om wier Nederlânsk te hjitten.

 

 

Yn it bisdom Breda wie [[Petrus Johannes van Genk]] de oerhearkjende arsjitekt fan nije tsjerken. Syn styl stiet los fan dy fan sawol Cuypers as dy fan Tepe en leune sterk op de Belgyske neogotyk, dêr't it gebrûk fan natoerstien in wichtige rol yn spile.

 

 

 

== Sjoch ek ==

[[be-x-old:Нэаготыка]]

[[ca:Neogòtic]]

[[cy:Adfywiad Gothig]]

[[da:Nygotik]]

[[de:Neugotik]]

[[fi:Uusgotiikka]]

[[fr:Style néogothique]]

[[he:התחייה הגותית]]

[[hu:Neogótika]]