Kollaboraasje: ferskil tusken ferzjes

'''Kollaboraasje''' is gearwurkjen mei de fijân, dat it betsjut kriminiel hanneljen yn tsjinst fan de besetter en ek handélich wêze yn moard, ferfolgings, ekonomysk útrûpeljen en meiwurking oan marionetteregearings.

It begryp is ôflaat fan it [[Frankryk|Franske]] werkwurd ''collaborer'' dat ''gearwurkjen'' betsjut. It wurd krige syn negative betsjutting yn de [[Earste Wrâldkriich|Earste]] en de [[Twadde Wrâldkriich]]. Dat kollaboraasje hat te krijen mei gearwurking mei in (útlânske) fijân, en rjochtet him tsjin de eigen oerheid. Persoanen dy't harren skuldich makke hawwe oan kollaboraasje wurde [[kollaborateur]]s neamd. Yn Belgje hat men it ek wol oer ''incivieken'' of ''swarten''.

HetIt veroordelenferoardieljen vanfan collaboratiekollaboraasje hinghinget samengear metmei hetit feit dat de twintigste-eeuwse20e natiestatenieuske eennaasjesteaten verregaandefiergeande loyaliteit vanvfan hunharren burgersboargers eisteneasken. InYn 1814 daarentegenlykwols, nanei sa'n tweetweintich decenniajier FranseFrânske bezettingbesetting, washie samenwerkinggearwurking metmei de FransenFrânsken nauwelijksamper eenin probleem geweestwest. EenIn feloertsjûge aanhangeroanhinger vanfan hetit FranskeFrânse bestuur,bestjoer as [[Erasme Louis Surlet de Chokier|Surlet de Chokier]], werdwaard inyn [[1816]] zelfssels opgenomenopnaam inyn de NederlandseNederlânske adel en inyn [[1831]] de eersteearste regentregint vanfan [[Belgje]].

Ferskate foarmen fan kollaboraasje wurde aangemerkt,ûnderskieden; waarbijguon sommigenfoarmen als ernstigerwurde danslimmer anderenfûn werdenas beschouwdoare. De grins tusken in aktive en passive opstelling wie net altyd dúdlik, en somssomtiden waswie hetit ookek ergmin moeilijkút ''niet''te hâlden om net te collaborerenkollaborearjen. Twongen waard men faak, en somtiden nbetsjuttebetsjutte dat dien krije of fêstsetten wurde at men wegere. As kollaboraasje waard beskôge:

* It [[ferrieden]] fan ûnderdûkers of ferzetsaktiviteitenfersetsaktiviteiten, al as net betelle;

* InYn eenin gevoeligegefoelige positieposysje (boargemaster, steatssekretaris, plysjeman) meewerkenmeihelpe aanoan maatregelenit vanútfieren fan maatregels fan de vijandfijân;

* Media diedy't de doortroch de vijandfijân opgelegdeopleine censuursensuer toepassentapasse en/of positiefposityf berichtenberjochtsje overoer de vijandfijân;

* DienstnemenYn init het vijandelijkefijanlike leger tsjinje;

* Ekonomyske kollaboraasje sa as de ferkeap vanfan goederenguod en hetit verrichtenferlienen vanfan economischeekonomyske dienstentsjinsten tegenoan betalingde aanfijân deen dêrfoar jild vijandbarre;

* FrijwilligeFrijwillig hand-allerhanne en spandienstentsjinsten oan de fijân ferliene.

[[Ofbyld:Ssnederland.jpg|thumb|right|SS-wervingsposterwinposter]]

Kollaboraasje hat yn Nederland in protte foarmen kind. HoewelHoewol't samenwerkingit metgearwurkjen mei de vijandfijân strafbaarstrafber waswie, werdwaard inyn [[1937]] bepaald dat [[amtnramtner|amtners]] warenferplicht gehoudenwiene om meemei te werkenwurkjen aanoan maatregelenmaatregels vanfan eenin bezettendebesettende macht. Het Nederlandse ambtenarenapparaat werkte tijdens de [[Twadde Wrâldkriich]] dan ook mee met de Dútsers. Voor het uitbreken van de oorlog kende Nederland al de [[Nasjonaal-Sosjalistyske Beweging]] (NSB) die na de Duitse inval politiek met [[Dútslân]] ging samenwerken. Andere politieke organisaties van kollaborateurs waren het [[Swart Front]], en de [[Nederlandsche Unie]]. Daarnaast bestond er grootschalige economische kollaboratie. In [[1940]] werd het ''Nationaal Comité voor Economische Samenwerking'' oprjochte. Grote delen van het Nederlânske bedrijfsleven voerden orders uit voor Duitse organisaties. Bedrijven als [[Keninklike Philips Electronics N.V.|Philips]] en [[DAF (fabrikant)|DAF]], maar ook de sintrale werkplaats fan de [[PTT]] hebben foar de Dútsers gewerkt. Een bijzondere rol speelde de [[Nederlânske Spoarwegen]] (NS). Zonder de medewerking van de NS, die bestond uit het leveren van diensten en spoorwegmaterieel, was de deportatie van Joden niet mogelijk geweest. In 2005 heeft de huidige direktie van de NS hiervoor haar verontschuldigingen oanbean.