Jakobus Arminius: ferskil tusken ferzjes

Doe't Japik berne waard, wie syn heit, dy't wapensmid wie, al ferstoarn. Jacobus Arminius ward grutbrocht troch [[Theodorus Aemilius]], in pryster mei [[protestant]]ske sympatyen. Om [[1572]] hinne (it jier dat Oudewater ferôvere waard troch de opstannelingen) ferhuze Arminius mei Aemilius nei [[Utert (stêd)|Utert]]. It hat alle wierskyn dat Arminius dêr oan de Hieronymusschool studearre. Neidat Aemilius yn [[1574]] of [[1575]] stoar, kaam Arminius yn'e kunde mei de [[wiskunde|wiskundige]] [[Rudolph Snell|Rudolphus Snellius]], dy't ek fan Oudewater kaam. Snellius liet Arminius studearje yn [[Marburch]] dêr't Snellius heechlearaar wie. Yn [[1576]] liet Arminius him ynskriuwe as studint [[Sân frije keunsten|frije keunsten]] en teology oan de (krekt oprjochte) [[Universiteit fan Leien]]. Yn syn stúdzje rûn er der sa út, dat er fan it kramers[[gilde]] fan [[Amsterdam]] in beurs krige om fierder te learen yn [[Genêve]]. Arminius studearre dêr ûnder de opfolger fan [[Jehannes Kalvyn]], [[Theodorus Beza]]. Nei syn stúdzje yn Genêve (enmei in pear semesters yn Basel), reizge er yn [[1586]] nei [[Itaalje]]. Yn [[1587]] waard er beroppen as predikant yn Amsterdam.

Yn [[1603]] waard Arminius heechlearaar teology te Leien. Syn kollega-heechlearaar en promotor [[Franciscus Gomarus]] rekenetekene êrdêr fûl protest tsjinoan. Yn [[1604]], kaam it ta in konflikt, dat draaide om de rjochtfeardigenslear en it dêr ek mei te dwaan hawwende predestinaasjelear. Foar Arminius wie it leauwe fan de minske oant beskate hichte in betingst foar it fermoedsoenjend oardiel fan God, dêr't Er de minske rjochtfeardich yn ferklearret. Allinne it leauwe is net genôch, mar wol in needsaaklik betingst foar God syn ferjouwing. Foar Gomarus wie de rol fan it leauwe suver ynstruminteel: it wie de troch de Geast geande makke oanfurdiging troch in minske fan Gods rjochtfeardigjend oardiel. At Gods ferjouwing yn alle opsichten oan it leauwe foarôfgiet (sa't Gomarus tocht), dan is it in logyske neifolgjende stap om dêrby te ûnderstreekjen: dit oardiel en it beslút om in mins dêryn leauwe te litten binne net iens by God opkaam, mar foarmje syn ferkiezing fan ivichheid. At men (mei Arminius) de frije kar foar it leauwe ûnderstreket, moat men Gods ivich riedsbeslút ek mei ôfhinklik fan dizze minslike kar opfetsje. Sa komt men fan de rjochtfeardigenslea hast fansels by de predestinaasjelear. Dizze ferskowing yn de diskusje tusken arminianen en gomaristen is yndie bard. De Amsterdamske predikant Plancius bemuoide him dermei en keas foar Gomarus. Al rillegau helle it religieuske skeel oan ta in nasjonale, politike striid. Yn [[1607]] waard in kommisje ynsteld dy't it konflikt besjochtsje moast. Dochs duorre it oant [[1618]] eart de [[Synoade fan Doardt]] besleat dat Gomarus syn lear de lear fan de Grifformearde Tsjerke wie.

== Teology en polityk ==

Arminius syn teology wike ûnder oaren ôf op it punt fan [[predestinaasje]], de [[frije wil]] en de [[erfsûnde]] fan it tsjerklik-kalvinistysk beliden sa't dat fêstlein wie yn de [[Nederlânske LeauwebelidenisBelidenis]] en de [[Heidelbergske Kategismus]]. Hy is de grûnlizzer fan it [[Remonstranten|Arminianisme]],yn it earstoan in streaming yn de Nasjonaal Grifformearde tsjerke dy't stribbe nei oanpassing fan de belidenis. Nei syn dea kamen de neifolgers fan Arminius yn 1610 mei in ferwarskrift of ''''remonstrantie'''' dat yn wêzen de faak as de mei [[fiif artikelen fan de remonstranten]] oantsjutte ferdigening befette. Nei de Synoade fan Doardt yn 1618-1619, dêr't it arminianisme feroardield en ôfwiisd waard, hawwe de neifolgers fan Arminius de [[Remonstranten|Remonstrantske bruorskip]] stifte. OverigendeDat wie net de bedoeling vanfan Arminius, noch vanfan de remonstranten, eentn't eigen kerk te stichtenearstoan. ZijHja wildenhiene binnenyn de kerktsjerke ruimtegeastlike vragenromte voorfoar Arminius' gedachten.tinzen Doorhawwe zijn geleidelijk toenemende en verder afwijkende gedachten kwam Arminius, nadat hij overigens eerst bij hem was gepromoveerd en er aanvankelijk geen tegenstellingen waren, uiteindelijk in conflict met zijn kollega-hoogleraar [[Franciscus Gomarus]]wold. HetIt lear-conflictkonflikt tussentusken Arminius en Gomarus en hunharren respectievelijkerespektivelike aanhangersoanhingers leiddelate uiteindelijkúeinlik ookek totta eenin politiek conflictkonflikt waarbij het gingwêrby't om de relatieferhâlding tussentusken kerktsjerke en overheidoerheid gie, zeker in detige 17egefoelige eeuwkwestje eenyn uitermatede gevoelige[[17e kwestieieu]]. InYn diedy relatierelaasje (kerktsjerke en staatsteat) waswie [[Johan van Oldenbarnevelt]], hoewelhoewol persoonlijkpersoanlik geengjin aanhanger vanfan de theologischeteologyske gedachtenideeën vanfan Arminius en ookek geengjin partijgangerpartijgonger vanfan Arminius (hetgeenwat abusievelijkfaak vaakwol wordttocht gesteld!wurdt), vanfan meningbetinken dat erder binnenyn de kerktsjerke ruimteromte moestwêze zijnmoast voor defoar verschillendenferskillende opvattingenopfettings. Prins Maurits echterwie waslykwols van oordeeloardiel dat de vaderlandselânstsjerke kerkhalvinistysk calvinistisch behoordehearde te zijnwêzen. UiteindelijkLang om let is dit conflictskeel overoer de visiefyzje op de kerktsjerke en ophar haarferhâlding verhouding totmei de staatsteat inyn de [[Republyk fan de Sân Feriene Nederlannen]] eenien vanfan de factorenfaktoaren geweestwest diedy't geleidlaat hebbenhawwe totta de politiekepolitike ondergangûndergong en de executieeksekúsje vanfan [[Johan van Oldenbarnevelt]]. De Synoade fan Doardt heefthat de calvinistischekalvinistyske leerlear onderstreeptûnderstreke en vastgelegdfêstlein inyn de [[Doardtske Learregels]], dikwijlsfaak nognoch steedsaltyd aangeduidoantsjut alsas 'de vijffiif artikelen tegentsjin de Remonstranten'. De DordtseDoardtske LeerregelsLearregels vormdenfoarmje sindsdiensûnt eenin [[belijdenisgeschriftbelidenisgeskrift]] vanfan de NederlandseNederlânske kerkprotestantske tsjerke; dat blevenbinne zesy ookbleaun inyn de volgendneifolgjende eeuwenieuwen, bijvoorbeeldbygelyks inyn deit periodetiidrek vanfan schismaskisma's, waaruitdêr't naastneist de GereformeerdeGrifformearde KerkTsjerke ookek de NederlandsNederlânsk Herfoarmde KerkTsjerke en bijvoorbeeldnoch laterwer weerletter de KristelijkKristlik GereformeerdeGrifformearde KerkTsjerke zijnút ontstaanûnstien binne. OokEk bij het weer samengaan vanby de protestantsefoarming hoofdstromen in het het zogenoemde 'Samen-op-Weg-proces' dat uitmondde infan de Protestantse KerkTsjerke NederlandNederlân (PKN) inyn 2004, blevenen de oanrin derta, bleaune de Doardske Learregels (de VijfFiif Artikelen tegentsjin de Remonstranten) alsas belijdenisgeschriftbelidenisgeskrift gehandhaafdhanthavene. Dat heefthat erharres enigszins toe bijgedragendien, naastneist andereoare argumentenarguminten, datta deit Remonstrantenkiezen geenfoar deelselstannich uitmakenbliuwe vanfan PKN,de maar er voor gekozen hebben een zelfstandig kerkgenootschap te blijvenRemonstranten.