Ferpyldering: ferskil tusken ferzjes

'Ferpyldering' is in begryp dat ûnder oaren yn [[Nederlân]] en [[Belgje]] brûkt wurdt, mar it model kin ek op in soad oare lannen tapast wurde. It doel fan de ferpyldering is om in tige ferdielde mienskip, sa as yn it Nederlân fan yn de earste helte fan de [[20e ieu]], by inoar te hâlden. Dit barde hjir oan de iene kant troch in beskate foarm fan skieding tusken de befolkingsgroepen, oan de oare kant troch gearwurking fan de elites oan de top. De skieding waard stâl jûn trochdat eltse ''pylder'' syn eigen [[tsjerke (leawemienskipleawensmienskip)|tsjerke]], [[omrop]], [[krante]], stânsorganisaasje, [[fakbûn]], [[politike partij]], [[wenningbouferiening]], [[scouting]]groep, [[ûnderwiis|skoallen]], [[sikehûs]], sportferienings en sels winkels en bedriuwen hie. Foar mids [[20e ieu]] wie dizze situaasje sa frappant, dat bygelyks guon Nederlânske winkelbedriuwen in foarkar foar personiel fan in beskate tsjerke hienen. Dit late ta grutte kulturele ferskillen, net alline yn de stêden, mar ek op parten fan it plattelân, risseltearjend yn it hiele befolkingskloften dy't neist elkoar libben sûnder in protte kontakt te hawwen. Tagelyk waard troch it ferpylderingssysteem oan de iene kant, mar it wol gearwurkjen oan de top oan de oare kant, ek in soad maakskiplike spanning foarkaam.

HetIt isslagget nietnet altijdaltyd mogelijken zuilenbeskriuw striktde tepylders definiërensekuer. InYn elkalle gevalgefallen kunnenkin eenmen in [[Protestantisme|protestants-christelijkekristlike]], eenin [[roomsroomsk-katholiekekatolike kerktsjerke|roomsroomsk-katholiekekatolike]] en eenin [[SocialismeSosjalisme|socialistischesosjalistyske]] zuilpylder onderscheiden wordenûnderskiede. OokEk kanwie mender dedúdlik in 'liberale' of 'algemenealgemiene zuilpylder' waarnemen, hoewelalhoewol't sommigeguon liberalen claimenfan betinken binne dat erder nooitnoait eenin liberale zuilpylder iswest geweesthat; de liberalen warenwienen namelijknbammentlik tegentsjin de verzuilingferpyldering.<ref>K.J. Dijkstra, ''Verborgen verhoudingen. Relaties tussen de liberale politiek en journalistiek ten tijde van de verzuiling'', Jaarboek Documentatiecentrum Nederlandse Politieke Partijen (DNNP) 1998, s. 258-276. Online: [http://dnpp.eldoc.ub.rug.nl/FILES/root/jb-dnpp/jb1998/dijkstra.pdf Artikel Dijkstra]. Yn dit artikel wurdt ferwizen nei: A. Lijphart, ''Verzuiling, pacificatie en kentering in de Nederlandse politiek'', Haarlim, 1980 (8ste printinge), s. 74. HierLijphart sprakhat Lijphartit vanhjir zuilvormingoer doorpylderfoarming troch de liberalen "niet zozeer omdat ze het zelf wensten, maar omdat ze er door de andere zuilen toe werden gedwongen". VolgensNeffens Dijkstra ontkennenwolle andereoare ’verzuilingsspecialisten’ zelfssels geheelhielendal hetneat bestaanwitte vanfan eenin aparte liberale zuilpylder.</ref>

De eersteearste tekenentekens vanfan afbrokkelingit ôfbrokkeljen ([[ontzuilingûntpyldering]]) zijnwiene achterafefternei besjoen al zichtbaarte geweestsjen inwest yn de jarenjierren 1950, maar metmar namebenammen vanafyn de tweedetwadde helfthelte vanfan de jarenjierren 196060 zettesette dezeit doortroch. Anno [[2006]] is de verzuilingferpyldering zosa goed alsas verdwenenoer, hoewel een aantal 'restantenhoewol't vander denoch verzuilingwol nogwat steeds'oerbliuwsels' bestaanbesteane, bijvoorbeeldsa deas verscheidenheidit aangrutte publiekeferskaat omroepen,oan omroppen en hetit bestaanfuortbestean vanfan strengstrang reformatorischereformatoaryske dorpendoarpen. SommigenGuon menenmiene dat bepaaldebeskate NederlandseNederlânske [[moslim]]s erder bewust voorfoar kiezenkieze om zichharren terugwerom te trekkenlûken inyn eenin eigen zuilpylder. DoorGuon sommigen wordtsjogge dit zelfssels gezienas alsin eenemansipatôre stap naar emancipatie, terwijloaren anderenfine minder heil ziendit in dezeheilleaze wegwei.

De volgendeneifolgjende tabel toontlit de belangrijkstewichtichste organen vanfan elkeeltse zuilpylder sjen.

![[OrthodoxOrtodoks-protestantisme|Protestants-kristelikkristlik]]

![[RoomsRoomsk-katolike Tsjerketsjerke|RoomsRoomsk-KatholykKatolyk]]

[[VrijeFrije Liberalen]] (oant 1921; konservatyf liberaal)<br>

! HjoedeiskeHjoeddeiske politike partij

|[[Steatkundich Grifformearde Partij|SGP]] (fanôf 1918) ([[bevindelijkbevindelik grifformearden|bevindelijk''bevindelik'' grifformeard]])

Kristen Demokratysk Appel [[CDA]] (fanôf 1977) ([[OecumeneOekumene|oecumenischoekumenysk]])*

|Christen-Democratisch Appèl [[CDA]] (fanôf 1977) ([[OecumeneOekumene|oecumenischoekumenysk]])

|[[Partij fan de Arbeid|PvdA]] (vanaffanôf 1945)

|[[Nederlânske Kristlike Radio-Feriening|NCRV]] (ortodoks-[[GereformeerdeGrifformearde KerkenTsjerken inyn NederlandNederlân|grifformeard]])<br>

[[Nederlandsch Werkliedenverbond Patrimonium|NWV Patrimonium]] ([[GereformeerdeGrifformearde KerkenTsjerken intn NederlandNederlân|gereformeerdgrifformeard]])

| [[Nederlands Katholiek Vakverbond|NKV]] (totoant 1976; [[FederatieFederaasje NederlandseNederlânske VakbewegingFakbeweging|FNV]])

| [[Nederlands Verbond van Vakverenigingen|NVV]] (totoant 1976; [[FederatieFederaasje NederlandseNederlânske VakbewegingFakbeweging|FNV]])

|[[De Standaard (blêdkrante)|De Standaard]] ([[GereformeerdeGrifformearde KerkenTsjerken inyn NederlandNederlân|grifformeard]])<br>

[[Trouw (krante)|Trouw]] ([[Gereformeerde Kerken in Nederland|grifformeard]])<br>

[[Friesch Dagblad]] ([[Gereformeerde Kerken in Nederland|grifformeard]])<br>

[[KwartetbladenKwartetblêden]] (yn 1971 fusearre mei Trouw; [[Gereformeerde Kerken in Nederland|grifformeard]]): [[De Rotterdammer]], de [[Nieuwe Haagsche Courant]], de [[Nieuwe Leidsche Courant]] en it [[Dordtsch Dagblad]]

|[[De Maasbode]] (opgien yn De Tijd)<br>

| [[Nieuwe Rotterdamsche Courant]] en [[Algemeen Handelsblad]] (samengegaantegearre inmei [[NRC Handelsblad]])<br/>

|[[Oranje-GroeneGriene KruisKrús]]

|[[WitWyt-GeleGiele KruisKrús]]

|colspan="2"|[[GroeneGriene KruisKrús]]

[[protestants-christelijkkristlik onderwijsûnderwiis]]

|colspan="2"|[[OpenbaarIepenbier onderwijsûnderwiis]]

''* OecumenischOekumenysk betsjut hjir: stribje nei mear ienheid tusken [[Roomsk-Katolyk Tsjerkegenoatskip yn Nederlân|roomsk-katholiken]] en [[protestantisme|protestanten]].

DirectFuort nanei de [[Twadde Wrâldkriich]] ontstondenûnstie, zowelsawol inyn liberale, alsas sociaaldemocratischesosjaaldemokratyske, communistischekommunistyske, katholiekekatolike en protestants-christelijkekristelike kringenrûnten, sterkegrutte twijfelstwifels overoer de verzuilingferpylderings. DezeDit twijfelwifeljen kwamhie o.a.te voortkrijen uitmei de tijdengearwurking vanoer hetde verzetgrinzen tegenfan de Duitsepylders bezetting,yn waarit vaakferset overtsjin de grenzenDútsers vanyn de zuil met elkaarTwadde werd samengewerktWrâldkriich. ErDer werdwaard eenin eenheidspartijienheidspartij opgerichtoprjochte, de [[Nederlandse Volksbeweging]], waarindêr't progressieveneltse uitprogressive, iederekonfesjoneel politiekeas partijnet, ongeachthim ofby hetjaan om [[Konfesjoneel|konfesjonele]] of om een niet-confessionele partij ging, zich kon aansluitenkoe. De Nederlandse Volksbeweging baseerdewie zichgrûnfeste op hetit personalistischpersoanalistysk-socialismesosjalisme, dat sterk gekanttsjin wasautoritêre tegenideeën autoritaire ideeënwie. Dit noemtneamt men de [[Doorbraak (politiekpolityk)|''Doorbraak-gedachte'']]. OnderDit anderetrochbrekken doorwaard sterkelykwols tegendrukneat vantroch detsjinwar Nederlandsefan bisschoppende werdNederlânske dezebisskoppen doorbraaken uiteindelijkde echterFolksbeweging geenbliek succesin endeaberne deberntsje Volksbewegingte bleek een doodgeboren kindwêzen. Wel gingenGuon enkelekatoliken katholiekengiene op persoonlijkepersoanlijke titel, alsmedemei de kleinelytse, progressieveprogressive en pacifistischepasifistyske [[ChristenKristen DemocratischeDemokratyske UnieUny]] en de liberale partij VDB, de fusiefuzje aanoan metmei de [[SDAP]] en vormdenfoarmen zodoe samensa de [[Partij fan de Arbeid|PvdA]]. DeDat de PvdA is dusyn insyn haarwêzen kernin eenwiere echte doorbraaktrochbraak-partij. De Ookbisskoppen hiertegenfan verzettenNederlân defersetten bisschoppenharren vanlykwols Nederlandno zichek, middelsdellein hetyn Mandementit vanMandemint fan 1954. Gezien echterTrochdat de sterkelju overhand vanfan de oudeâlde SDAP binnende oerhân yn de PvdA doorhienen heten ontbrekentroch vanit eenûntbrekken fan in sterk contingentkontingint confessionelenkonfesjonelen, zaghinge men echterdêr ookek dààroer een neiging tot terugvallen opnei de idealen vanfan de oudeâlde SDAP.