Leonid Brezjnev: ferskil tusken ferzjes

Content deleted Content added
L Bot - derby: nl:Leonid Brezjnev
sawat klear
Rigel 1:
{{Wurk}}
[[Ofbyld:Leonid Brežněv (Bundesarchiv).jpg|200px|right|thumb|Leonid Brezjnev]]
 
'''Leonid Iljitsj Brezjnev''' ([[Russysk]]: Леонид Ильич Брежнев) ([[Dniprodzerzjynsk|Kamenskoje]], [[19 desimber]] [[1906]] - [[Moskou]], [[10 novimber]] [[1982]]) wie in [[Sowjet-Uny|Sovjetpolitikus]] endy't efterinoar sekretaris-generaal fan deit Kommunistyskesintraal PartyKomitee (1956), gewoan lid fan it presidium (1957) en presidint fan de Sowjet-Uny (1960). Hy late de Sowjet-Unyt nei it tiidrek [[Nikita Chroesjtsjov]] fan [[1964]] oant [[1982]].
 
== Libbensrin ==
=== Jonge jierren ===
Brezjnev waard yn [[Oekraïne]] berne, mar wie etnysk sjoen in [[Russen|Rus]]. Hy folge in technyske opleidingoplieding en wie spesjaliseare yn [[metallurgy]]. Ek wied er goed ûnderleid yn de [[ideology|ideologyske]] teory fan it [[kommunistmekommunisme]]. Dat lêste soarge foar dat er snel opgong makke koe binnen de Kommunistyske Party fan de Sowjet-Uny. Yn de [[Twadde Wrâldkriich]] brocht hy it ta [[generaal]], ûnder mear troch tsjin de [[Dútslân|Dútsers]] stân te hâlden by [[Novorossiejsk]], maarmar hijhy waswie meermear bekend alsas [[volkscommissaris]]folkskommissaris voorfoar de partij.{{feit||2009|07|23}}
 
=== Oan de macht ===
Yn it tiidrek fan [[Nikita Chroesjtsjov]] wie Brezjnev fan 1960-1964 presidint mar hâlde him ynearsten wat op de eftergrûn. Doe't tidens de [[Kuba-krisis]] bliken die dat Chroesjtsjov de stipe fan de partijtop oan it ferliezen wie, pakte Brezjnev syn kâns en liet him, troch handich maneuvrearen, nei foaren skowen as de nije man. Hy waard de earste sekretaris fan it Sintraal Komitee (partijlieder) en sûnt 1977 ek wer as presidint.
Yn it tiidrek fan [[Nikita Chroesjtsjov]] wie Brezjnev fan 1960-1964 steatshaad mar hâlde him ynearsten wat op de eftergrûn. Doe't tidens de [[Kuba-krisis]] bliken die dat Chroesjtsjov de stipe fan de partijtop oan it ferliezen wie, pakte Brezjnev syn kâns en liet him, troch hannich manoeuvreren, nei foaren skowen as de nije man, earst as partijlieder en sûnt 1977 ek wer as staatshaad. Under syn bewâld stribbe hy nei konsolidaasje fan de Sowjetmacht yn binnen- en bûtenlân, wylst by him it stipen fan ekonomy op it twadde plan stie. Troch him waard wol de gigantyske oalje- en gasfoarrieden fan [[West-Sibearje]] ûntsleaten. Onder zijn bewind werd ook het [[Rode Leger (Sovjet-Unie)|Rode Leger]] versterkt en het [[Russische ruimtevaart|ruimtevaartprogramma]] uitgebreid. Brezjnev's bewering dat de Sovjet-Unie het recht had in te grijpen bij de bedreiging van een [[socialisme|socialistisch]] land door het kapitalisme, werd bekend als de [[Brezjnevdoctrine]]. Met de [[Verenigde Staten|VS]] werd ter ontspanning van de wapenwedloop een reeks verdragen afgesloten, maar achter de schermen werd er door de Sovjets toch voortdurend gestreden om meer invloed in Afrika, het Midden-Oosten en Azië. In 1979 viel de Sovjet-Unie het buurland [[Afghanistan]] binnen dat door een wisseling van regime dreigde uit de Russische invloedssfeer te ontsnappen. De Oost-Europese landen die achter het "[[ijzeren gordijn]]" lagen werden eveneens door Brezjnev stevig in het gareel gehouden, zoals bleek tijdens het hardhandig neerslaan van de "[[Praagse lente]]" in [[Tsjecho-Slowakije]]. Ook werd op zijn bevel in [[1980]] de roep om meer vrijheid door de [[Polen]] door de Poolse communistische partij de kop ingedrukt.
 
Under it bewâld fan Brezjnev waard stribben nei konsolidaasje fan de Sowjetmacht yn binnen- en bûtenlân, wylst it stipjen fan de ekonomy op it twadde plan stie. Wol waard útein set mei it ûntsleaten fan de gigantyske oalje- en gasfoarrieden fan [[West-Sibearje]]. Brezjnev fersterke it [[Reade Leger (Sowjet-Uny)|Reade Leger]] wreide it Russyske [[romtefeart|romtefeartprogramma]] út. De troch Brezjnev yn novimber [[1968]], nei de ynfal fan it Russyske leger yn [[Tsjechoslowakije]], nei foaren brochte stelling, dat de Sowjet-Uny it rjocht hawwe yn te gripen yn de ûntwikkelingen yn in oar sosjalistysk lân, as de ferwurvenheden fan it sosjalisme yn gefaar komme waard bekend as de [[Brezjnevdoktrine]].
[[Bestand:Ford signing accord with Brehznev, November 24, 1974.jpg|thumb|280px|1974: Brezjnev en [[Gerald Ford|Ford]] sluiten een overeenkomst betreffende de beperking van het aantal kernwapens]]
 
Mei de [[Feriene Steaten|FS]] waard in rige ferdragen sletten om [[wapenwedring]] te ûntspannen, mar efter de skermen waard der troch de Sowjets allegeduerigen besocht mear ynfloed yn de wrâld te krijen, benammen yn Afrika, it Heine Easten en Aazje. Yn [[1979]] joech Brezjnev opdracht om it buorlân fan de Sowjet-Uny, [[Afganistan]] binnen te fallen doe't troch in wikseling fan it rezjym dat lân út de Russyske ynfloedsfear drige te ûntsnappen. De East-Jeropeeske lannen dy't efter it "[[yzeren gerdynn]]" leien waarden allyksa troch Brezjnev stevich oan 'e leie hâlden, sa as bliken die tidens it hurdhandich delslaan fan de "[[Praachske maaitiid]]" yn [[Tsjechoslowakije]]. Ek waard op syn befel yn [[1980]] de rop om mear frijheid troch de [[Poalen]] troch de Poalske kommunistyske partij de kop yndrukt.
 
[[BestandOfbyld:Ford signing accord with Brehznev, November 24, 1974.jpg|thumb|left|280px|1974: Brezjnev en [[Gerald Ford|Ford]] sluitenslútte eenin overeenkomstoerienkomst betreffendeoangeande de beperkingbeheining vanfan hetit aantaltal kernwapenskearnwapens]]
 
=== Hichtepunt ===
De jierren santich betsjutten foar Brezjnev en de Sowjet-Uny wat ynfloed en prestiizje oangie in hichtepunt. Dat kaam fral troch gesichtsferlies fan de FS yn de earste helte fan it desennium troch de [[Watergate]]affêre en de ferlearn [[Fietnamoarloch]]. De [[Feriene Steaten|Amerikaanske]] presidint [[Jimmy Carter]] stribbe fan 1976 ôf nei ûntwapening en lei de klam op [[Détente]], mar dy polityk smite foar de FS yn de rest fan de wrâld net folle respekt en sympaty op. It [[SALT II]]-ferdrach dat yn 1979 tekene waard nei 7 jaar fan ûnderhanneljen, hie as doel in grutte stap te setten yn it ûntspanningsproses, mar doe seis moannen letter de Sowjet-Uny Afganistan binnenfoel, wie dat fuort in ein derfan. SALT II is nea ratifisearre.
De [[1970-1979|jaren zeventig]] betekenden het hoogtepunt voor Brezjnev en de Sovjet-Unie wat betreft invloed en prestige, vooral door het gezichtsverlies van de VS in de eerste helft van het decennium vanwege de [[Watergate]]affaire en de verloren [[Vietnamoorlog]]. President [[Jimmy Carter]] streefde vanaf 1976 wel naar ontwapening en meer nadruk op [[Détente]], maar dat leverde voor de VS weinig respect of sympathie op in de rest van de wereld. Het [[SALT II]]-verdrag, dat in 1979 getekend werd na 7 jaar onderhandelen, was bedoeld als een stap in het ontspanningsproces, maar toen zes maanden later de Sovjet-Unie Afghanistan binnenviel, bleek dat het einde ervan te zijn. SALT II is nooit [[ratificatie|geratificeerd]]. In de [[Derde wereld]] had de Sovjet-Unie op veel plaatsen een vinger in de pap bij revolutionaire bevrijdingsbewegingen tot zelfs in Amerika's eigen 'achtertuin' Midden- en Zuid-Amerika. Beide supermachten zagen dan ook elke machtswisseling of lokaal conflict door de bril van het koude-oorlogsdenken. Het [[Rode Leger (Sovjet-Unie)|Rode Leger]] streefde de VS voorbij (qua getallen op papier althans) wat betreft materiële sterkte en aanvalskracht. In het Westen werd wel getwijfeld aan de kwaliteit ervan en aan de loyaliteit van de [[Warschaupact]]bondgenoten in geval van een echte oorlog, maar beide partijen in de [[koude oorlog]] waren het erover eens dat die nooit in een directe confrontatie op de proef gesteld moesten worden.
 
Yn de [[Tredde wrâld]] hie de Sowjet-Unie op in protte plakken in finger yn de pap by de revolúsjonêre befrijingsbewegings oant en mei de eigen 'eftertûn' fan Amearika yn Midden- en Súd-Amearika. Beide supermachten seagen dan ek eltse machtswikseling of lokaal konflict troch de bril fan it kâlde-kriichstinken. It [[Reade Leger (Sowjet-Uny)|Reade Leger]] stribbe de FS foarby yn oantallen wat materiële sterkte en oanfalskrêft oangie. Yn it Westen waard wol twifele oan de kwaliteit derfan en oan de loyaliteit fan de [[Warschaupakt]]bûnsmaten yn gefal fan in echte kriich, mar beide partijen yn de [[kâlde kriich]] wienen it deroer iens dat soks nea yn in direkte konfrontaasje op proef steld wurde moast.
 
=== Krityk ===
Begjin jierren tachtich kearde it tei lykwols foar de Sowjet-Uny trochdat de FS in ambisjeuze ynhaalslach ynsette ûnder presidint [[Ronald Reagan]]. Op lêsten koe de Sowjet-Uny dat net mear byhâlde omdat de ekonomyske basis fan it lân te swak wie. Nei de dea fan Brezjnev waard him earnstich ferwettere dat er nea wat oan de ekonomy dien hie. Dêrom wurdt tsjintwurdich syn regearingstiidrek yn Ruslân oantsjutten as ''de jierren fan de Grutte Stagnaasje''.
Begin [[1980-1989|jaren '80]] keerde het tij echter doordat de VS een ambitieuze inhaalslag begon onder [[Ronald Reagan]]. Op den duur kon de Sovjet-Unie dit niet meer bijbenen door de nog steeds slecht georganiseerde economische basis van het land. Later, na zijn overlijden, werd Brezjnev ernstig verweten dat hij nooit iets aan de economie had gedaan. Zijn regeerperiode wordt tegenwoordig in Rusland betiteld als ''de jaren van de Grote Stagnatie''.
 
Brezjnev gelasttejoech inyn [[1979]] opdracht ta de invasieynvaasje vanfan [[AfghanistanAfganistan]] om ditdat landlân inyn de RussischeRussyske invloedssfeerynlfoedsfear te houdenhâlden. Dit werdwaard voorfoar de Russen eenkrekt eigensa'n drama àas lade VietnamFietnamkriich enfoar de Amearikan wie. [[Michail Gorbatsjov|Gorbatsjov]] troksoe laterletter de troepen weertebek terughelje. NaastNeist dezedizze misrekeningenmisrekkeningen werdwaard laterletter Brezjnev tevensteffens zijnferwieten persoonlijkesyn ijdelheidpersoanlike idelheid, [[nepotisme]] en hebzucht verwetenhabsucht. HijHy probeerdebesocht zijnsyn incompetenteynkompetinte zoonsoan [[Yuri Brezjnev]] eenin lucratievelukrative baan inyn it hetRussyske bedrijfslevenbedriuwslibben te bezorgenbesoargen. ZijnSyn dochter [[Galina Brezjnev]] mocht de baas overwêze hetoer [[Russischeit Staatscircus]]Russysk zijnSteatssirkus.
 
=== Lêste jierren ===
De lêste jierren fan Brezjnev's laatstebewâld jarenwienen waren eenin periodetiidrke vanfan neergangdelgong en stagnatiestagnaasje. DrankmisbruikDrankmisbrúk, [[corruptiekorrupsje]], gigantischegigantyske verspillingferspilen vanfan grondstoffengrûnstoffen en [[milieuvervuilingmiljeufersmoarging]] namen handhân overoer handhân toeta. HetIt SovjetSowjet-regimerezjym hadhie totale controlekontrôle overoer de media inyn eigen landlân, maarmar konkoe tochnet niet verhullenferhullen dat de hoogsteheechste leiderlieder aanoan hetit aftakelenôftakeljen waswie. HijOp verscheenit weiniglêsten meerferskine inhy amperoan yn hetit openbaariepenber, ookek nietnet bijby gelegenheden waarbijwêrby dat welwol zoumoatte moetensoe, en alsas hijer datder al welby deedwie, waswied hijer nauwelijksamper verstaanbaarte ferstean.
 
Brezjnev stierfferstoar inyn [[1982]] en werdwaard opgevolgd doortroch [[Joeri Andropov]] opfolge. DezeDizze legdelei meteenfuortendaliks veelde nadrukklam op arbeidsdisciplinemear arbeidsdissipline, waaruitdêr't bleekbliken datút hetdie regimedat zelfit ookrezjym welsels inzagek waarwol hetynseach erwêr't it tijdenstidens Brezjnev's bewindbewâld aanoan geschortûntbrekt hadhie. EenIn aantaloantal vanfan zijnBrezjnevs familieledenfamylje en vriendenfreonen werdwaard wegens corruptiekorrupsje veroordeeldferoardield.
 
== Literatuer ==
* {{aut|Sakwa, Richard}}, ''Soviet Politics in Perspective'', 1998.
* {{aut|Sakwa, Richard}}, ''The Rise and Fall of the Soviet Union'', 1999.
* {{aut|Childs, David}}, ''The Two Red Flags: European Social Democracy and Soviet communism since 1945'', 2000.
* {{aut|Ulan, Adam Bruno}}, ''Understanding the Cold War: a historian's personal reflections'', 2002.
* {{aut|Oliver, Michael e.a.}}, ''Economic Disasters of the Twentieth Century'', 2008.
 
{{commonscat|Leonid Brezhnev}}
{{Navigatie staatshoofden Sovjet-Unie en Rusland}}
 
{{DEFAULTSORT:Brezjnev, Leonid}}
 
[[Kategory:Sowjet-lieder]]
[[Categorie:Atheïst]]
 
[[Categorie:Maarschalk van de Sovjet-Unie]]
[[Categorie:Militair persoon in de Tweede Wereldoorlog]]
[[Categorie:Oekraïens politicus]]
[[Categorie:Russisch communist]]
[[Categorie:Russisch generaal]]
[[Categorie:Russisch maarschalk]]
[[Categorie:Russisch persoon in de Tweede Wereldoorlog]]
[[Categorie:Sovjet-leider]]
[[Categorie:Staatshoofd van de Sovjet-Unie]]
 
[[ar:ليونيد بريجينيف]]