Hunebêd: ferskil tusken ferzjes

In '''hunebêd''' of '''dolmen''' is in megalityske ([[Gryksk]]: mega = grut, lithos = stien) stienkeamer út de [[prehistoarje]], troch minsken makke, dy't bestiet út steande ''draachstiennen'', oerdektoerdutsen troch platte ''dekstiennen''. Hunebêden en oare dêrmei te fergelykjen [[bouwurk|bousels]] binne yn hiel Noardwest-Jeropa fûn fan [[Portegal]] oant [[Denemark]] en yn Grut-Brittanje en Ierlân. Guons hawwe oan de binnenkant ynskripsjes of fersiersels dy't yn de stien beitele binne. Eartiids waarden hunebêden oerdektoerdutsen mei ierde sadat sy op grutte heuvels liken.

Yn Nederlân steane noch 54 hunebêden, dêrwêrfan't 52 fan yn de provinsje [[Drinte]]. De oare twa steane yn de provinsje [[GrinsGrinslân]]. In skoftlangskoft lang is der ek fan útgongen dat yn [[Gaasterlân]] yn Fryslân oerbliuwsels fûn wienen fan in hunebêd, mar út letter ûndersyk dydie bliken dat hjir sprakepraat wie fan in saneamde [[stienkiste]]. Troch [[A.E. van Giffen]] waard yn de earste helte fan de [[19e ieu]] foar it earst strukturearre [[argeology|argeologysk]] ûndersyk dien en oer deit hunebêd publisearre.

In soad hunebêden binne yn de rin fan de ieuwen fernield, omdatmeidat de stiennen brûkt waarden as boumateriaal foar wegen en huzen. In goed foarbyld is de Grutte Tsjerke yn [[Emmen]] dêr't foar de ûnderkant fan de toer stiennen fan hunebêden brûkt binne. Ek binne guon hunebêden ferwoaste troch [[religy|religieuze]] fanaten yn earder tiden, omdat sy se as [[heiden]]ske bouwurken beskôgen.

De hunebêden binne boud yn de [[stientiid]], sawat 5000 jier lyn troch folken dy't oantsjutten wurde mei de sammelnamme [[Trachterbekerkultuer]]. DizzeDy namme is ôflaat fan de foarm fan harren ierdewurk. Nei alle gedachten foarmefoarmen dizze folken troch harren grutte ferspriedingsgebiet gjin homogeen geheelgehiel. Oer de skiednis fan dit folk is amperoanamper wat bekend.

Wittenskippers tinke dat it hunebêd in [[prehistoarje|prehistoaryske]] grêfkeamer west hat, mar dat is lykwols net goed bewezen, omdat [[skelet]]tenbonkerakken of resten fan minsken út dy tiid ûntbrekke. Dat soe komme kinne troch de tastân fan de boaiem: skelettenbonkerakken kinnebinne folslein fergien. Wol binne der grutte oantallen foarwerpen fûn yn sawat alle hunebêden. Dat lêste soe der op wize kinne dat de hunebêden wol wer brûkt waarden as begraafplak. Mooglik hienen hunebêden foar dizzedy minsken in religieuze betsjutting en fungearre it as [[hillichdom]].

De stiennen dêr't de hunebêden mei boud binne komme út de Skandinavyske lannen ([[Noarwegen]] en [[Sweden]]). Se binne yn Nederlân bedarre yn de [[Iistiid]] troch it skowende lâniis. Doe't alle iis oan de ein fan de iistiid smoltenfuortteid wie bleaunen de meifierde stiennen achter.

Yn hiel Noardwest-Jeropa binne [[megalyt|megaliten]] fariearjend yn grutte fan inkele meters oant soms wol tweintich. Benammen yn [[Frankryk]] by [[Karnak]] en yn [[Ierlân]] en [[Grut-Brittanje]] komme se in soad foar, bygelyks [[Stonehenge]]. Har komôf is krekt as mei de hunebêden ûndúdlik en ek net sekerwis dat dizzedy troch minsken fan de trachterbekerkultuer oprjochte binne. Foar de bou fan de megaliten en de hunebêden binne lykwols deselde soarte fan stiennen brûkt.