|
[[Image:Ulmus glabra.jpg|right|thumb|''Rûge yp'', blêd en sied]]
[[Ofbyld:'Herbie', Yarmouth, Maine.jpg|thumb|'''Herbie', de grutste en âldste yp fan Maine, Feriene Steaten (2008'')]]
'''Ipebeam''', '''Iperenbeam''' of '''Yp''' (''Ulmus'') (Nederlânsk: 'Iep' of 'olm') is in [[skaai (biology)|skaai]] fan [[ leafbeammenleafbeam]] men. De blêden binne fearnervich en hawwe in skerptakkige blêdrâne. Se lykje wol wat op de blêden fan de [[haachbûk]] (''Carpinus betulus''), mar hawwe in mear skeve, ûngelikense blêdfoet. De blommen ferskine earder as de blêden. HetIt bloemdekblomtek is kleinlyts, groengrien en aanoan de slippen zijnbinne se zemei onderlinginoar vergroeidfergroeid. DaarDêrboppe boven staansteane de meeldradenmoalstêfkes metmei paarsepearse helmhokken en de stamper. De zadensieden zijnbinne afgeplatôfplatte en hebbenhawwe eenin brede gevleugeldewjuk as râne randrûnom. ▼
▲'''Ipebeam''', '''Iperenbeam''' of '''Yp''' (''Ulmus'') (Nederlânsk: 'Iep' of 'olm') is in [[skaai (biology)|skaai]] fan [[leafbeammen]]. De blêden binne fearnervich en hawwe in skerptakkige blêdrâne. Se lykje wol wat op de blêden fan de [[haachbûk]] (''Carpinus betulus''), mar hawwe in mear skeve, ûngelikense blêdfoet. De blommen ferskine earder as de blêden. Het bloemdek is klein, groen en aan de slippen zijn ze onderling vergroeid. Daar boven staan de meeldraden met paarse helmhokken en de stamper. De zaden zijn afgeplat en hebben een brede gevleugelde rand.
Ipen groeie it leafst op frijwat fiedselrike, focht fêsthâldende, kalkige grûn.
Yn NederlandNederlân is meast de [[Hollânske yp]] set yn de kustprovinsjes, om't er goed oer de sâltige seewyn kin.
Op de bast fan iperenbeammen kin in grut ferskaat oan [[koarstmoas]]sen foarkomme.
== Ypsykte ==
De iep is gefoelich foar de [[ypsykte]]. DezeDizze verwelkingsziekteferwylgingssykte wordtwurdt veroorzaaktferoarsake doortroch de skimmel ''[[Ophiostoma ulmi]]''. De iepziekteypsykte wurdt oerbrocht doortroch de [[iepenspintkeveripespintkrobbe]], diedy't de genoemdeskimmel schimmelby bijhim zich draagthat. De schimmelskimmel groeit inyn de houtvatenhoutfetten vanfan iepenipen, waardoorsadat dezedy verstoptferstopd rakenreitsje. HierdoorDe verwelkenblêden dewurde blêdenwilich en sterft de boombeam giet dea. VanFan deit begintige 20egrutte eeuwipebestân nogyn zeerNederlân uitgebreidefan iepenbestandenbegjin in20e Nederlânieu is tusken 1919 en 2000 grif njoggentich procentprosint doortroch de iepziekteypsykte verdwenenferdwûn, waardoorsadat hetit landschaplânskip eenin behoorlijkegrutte veranderingferoaring heeftûndergien ondergaanhat. InDe theferkeap Netherlands,fan salesIpesoarten ofyn elmNederlân cultivarsis slumpedfan frommear overas 56,.000 inyn 1989 toweromrûn justnei mar 6,.800 inyn 2004,<ref name=Hiemstra>Hiemstra et al., (2005). ''Belang en toekomst van de iep in Nederland''. Praktijkonderzoek Plant & Omgeving, Wageningen UR</ref> EffortsSûnt to1928 developis resistantmen [[cultivars]]ûnûnderbrutsen beganoant in1992 thedwaande Netherlandswest inmei 1928it andkweken continued,fan uninterruptedresistinte by [[World War II]], until 1992farianten.<ref name=Burdekin> Burdekin, D. A. & Rushforth, K. D. (Revised by Webber J. F. 1996). Elms resistant to Dutch elm disease. ''Arboricultural Research Note ''2/96. Arboricultural Advisory and Information Service, Alice Holt, Farnham, UK.</ref> SimilarFergelykbere programmeskweekprogrammas werewiene initiatedder inyn NorthNoard AmericaAmerika (1937), ItalyItaalje (1978), anden SpainSpanje (1990s).
== Tapassingsskiednis ==
Elm Iperen[[hout]] waswaard valuedtige forwurdearre itsom interlockingsyn grain,fezelstruktuer anddy't consequentnet resistancesa tomaklik splitting,tespjaltet. withIt significanthout useswaard inbrûkt foar [[tsjel]]len, [[stoel]]sittings en [[deakist]]en. De tichtens fan it hout ferskilt tusken de soarten, mar sit trochstrings om de 560kg de m³<ref>[http://www.nichetimbers.co.uk/native-hardwood/elm/ Elm]. Niche Timbers. Accessed 19-08-2009.</ref>. TheAt woodit ishout alsowiet resistantbliuwt tosil decayit whennet permanentlygau wet,ferrotsje. andYn hollowedde trunksmidsieuwen werewaarden widelyholle usedstammen asdêrom waterwol pipesbrûkt duringas the medieval period in [[Europe]]wetterbuis. HoweverDe thiswjerstân resistancetsjin toferotsjen decayis init watermei doesdien notby extend to ground contactgrûnkontakt.<ref>[http://www.nichetimbers.co.uk/native-hardwood/elm/ Elm]. Niche Timbers. Rieplachte 19-08-2009.</ref>.
Elms also have a long history of cultivation for [[fodder]], with the leafy branches cut for [[livestock]]. [[Elm bark]], cut into strips and boiled, sustained much of the rural population of [[Norway]] during the great famine of 1812. The seeds are particularly nutritious, comprising 45% crude protein, and < 7% fibre by dry mass. <ref name=Osborne>Osborne, P. (1983). The influence of Dutch elm disease on bird population trends. ''Bird Study'', 1983: 27-38.</ref>
|
