Ipen (skaai): ferskil tusken ferzjes
Content deleted Content added
No edit summary |
fan nl: en: EvF |
||
Rigel 1:
[[Ofbyld:Ulmus hollandica.jpg|thumb|''Ulmus hollandica'']]
[[Image:Ulmus glabra.jpg|right|thumb|''Rûge yp'', blêd en sied]]
Line 8 ⟶ 6:
Ipen groeie it leafst op frijwat fiedselrike, focht fêsthâldende, kalkige grûn.
Yn Nederlân is meast de
Op de bast fan iperenbeammen kin in grut ferskaat oan [[koarstmoas]]sen foarkomme.
Line 16 ⟶ 14:
De iep is gefoelich foar de [[ypsykte]]. Dizze ferwylgingssykte wurdt feroarsake troch de skimmel ''[[Ophiostoma ulmi]]''. De ypsykte wurdt oerbrocht troch de [[ipespintkrobbe]], dy't de skimmel by him hat. De skimmel groeit yn de houtfetten fan ipen, sadat dy ferstopd reitsje. De blêden wurde wilich en de beam giet dea. Fan it tige grutte ipebestân yn Nederlân fan begjin 20e ieu is tusken 1919 en 2000 grif njoggentich prosint troch de ypsykte ferdwûn, sadat it lânskip in grutte feroaring ûndergien hat. De ferkeap fan Ipesoarten yn Nederlân is fan mear as 56.000 yn 1989 weromrûn nei mar 6.800 yn 2004,<ref name=Hiemstra>Hiemstra et al., (2005). ''Belang en toekomst van de iep in Nederland''. Praktijkonderzoek Plant & Omgeving, Wageningen UR</ref> Sûnt 1928 is men ûnûnderbrutsen oant 1992 dwaande west mei it kweken fan resistinte farianten.<ref name=Burdekin> Burdekin, D. A. & Rushforth, K. D. (Revised by Webber J. F. 1996). Elms resistant to Dutch elm disease. ''Arboricultural Research Note ''2/96. Arboricultural Advisory and Information Service, Alice Holt, Farnham, UK.</ref> Fergelykbere kweekprogrammas wiene der yn Noard Amerika (1937), Itaalje (1978) en Spanje (1990s).
==
Iperen[[hout]] waard tige wurdearre om syn fezelstruktuer dy't net sa maklik tespjaltet. It frijwat djoere hout waard brûkt foar [[tsjel]]len, [[stoel]]sittings, [[klomp]]en en [[deakist]]en. De tichtens fan it hout ferskilt tusken de soarten, mar sit trochstrings om de 560kg de m³<ref>[http://www.nichetimbers.co.uk/native-hardwood/elm/ Elm]. Niche Timbers.
Fan de 18e ieu oant begjin 20e ieu waard de ipebeam oeral yn Jeropa [[Noard Amearika]] foar de sier oanplante. Sy waarden bylâns diken, wat in soarte fan tunneleffekt joech, en om pleatsen set, yn stêden en doarpen. Yn Fryslân bestie de beambeplanting op de klaai- en feankrite meast út ipebeammen. De âlde rykswegen dêre (b.g. de [[Grinzer Strjitwei]]) wienen der mei beplante. Oare skaaimerken fan de yp binne dat se goed oer loftfersmoarging kinne en dat it ôffallen blêd hurd wei wurdt.
==Soarten==
Ta de ipen hearre ûnder oaren de folgjende soarten:
*[[Fladderyp]] of stâleyp (''Ulmus laevis''), blomkes hawwe in lange stâle, ûnderkant fan blêden hat krollich hier, hout fan mindere kwaliteit.
*[[
**[[Monumintale Fjildyp]] of Wheatleys iep (''Ulmus carpinifolia'' 'Sarniensis' of ''Ulmus carpinifolia'' 'Monumentalis')
*[[
*
*[[Hollânske yp]] (''Ulmus'' ×''hollandica'') is in krúsing tusken de ruwe iep en de gladde iep.
**''Ulmus
**
**[[Goudyp]] (''Ulmus hollandica'' 'Wredei'), gougiele blêden, yn parken by bûtenpleatsen.
De yn Nederlân oanplante soarten binne faak krúsings tusken de soarten ''Ulmus glabra'', ''Ulmus wallichiana'', ''Ulmus carpinifolia'' en ''Ulmus'' ×''hollandica''
Line 44 ⟶ 42:
{{boarnen|boarnefernijing=
<references/>
{{Aut|Helge Vedel/Johan Lange}}, ''Bomen en struiken in bos en veld''. Moussault's útjouwerij, Baarn (1976)
{{EvF|Iep}}
}}
|