Wikipedy

Edzard de Grutte fan Eastfryslân: ferskil tusken ferzjes

Skiednis ynteraktyf trochsjen
←Toan eardere ferskillenNeikommende ferskillen →
Content deleted Content added
FisueelWikitekst
No edit summary
No edit summary
Rigel 1:
[[Ofbyld:Jacob Cornelisz van Amsterdam.jpg|250px|thumb|Greve Edzard I om 1520/30 hinne.]]
'''Edzard I''' of '''Edzard de Grutte''' ([[1461]] - [[Emden]], [[14 febrewaris]] [[1528]]) wie greve fan [[East-Fryslân]] fan 1491 oant syn dea yn 1528. Doe't er yn 1492 fan in [[pylger]]stocht weromkaam, regearre er East-Fryslân mei syn mem Thede. Nei't de mem yn 1494 stoar, regearre er mei syn, minder belangrike en minder ynfloed hawwende, broer Uko. Edzard de Grutte besocht nei de ein fan de Fryske frijheid safolle mooglik Fryske lannen ûnder syn gesach te bringen. Yn de Kanon fan de Fryske Skiednis wurdt er ''Bouwer fan in Fryske steat'' neamd.
 
Rigel 5:
Yn 1464 waard syn heit [[Ulrik Cirksena]] greve fan East-Fryslân, it gebiet tusken [[Wezer]] en [[Iems]]. Syn macht rikte lykwols net hielendal oan de Iems ta. It haaddoel fan Edzard wie om East-Fryslân oan de Wezer ta ûnder syn gesach te bringen. Dêrfoar oermastere hy Hero Omken fan it [[Harlingerlân]] en Edo Wiemken fan [[Jever|Jeverlân]]. Dêrneist hie Edzard ek de ambysje om yn westlike rjochting te ekspandearjen. Dêrby tocht er yn earste ynstânsje oan de [[Lauwers]] as westlike grins. De stêd [[Grins (stêd)|Grins]] naam him yn [[1506]] as hear oan. Hy wie foarstanner fan de [[Reformaasje]], herfoarme it muntwêzen en fierde de Primogenituer (erfopfolging foar it earste bern) yn it Hûs [[Cirksena]] yn.
 
Hy wie ek steedhâlder foarfan de [[Ommelannen]]. Formeel foar de Hartoch fan Saksen, mar yn de praktyk gie er dêr syn eigen gong. Yn Westerlauwersk Fryslân hie er ûnderwilens ek oanhingers krigen. Dat de Saksyske bestjoerders, út namme fan it [[Hillige Roomske Ryk]], benaud wienen foar de macht fan Edzard docht bliken as der yn 1512 twa Fryske eallju ûnthalzge wurde op fertinking fan kontakten mei Edzard.
 
Hartoch Albrecht[[George fan Saksen]] waard troch Keizer [[Maksimiliaan I]] yn 1514 beneamd ta steedhâlder fan alle Fryske lannen. Dat waard troch de stêd [[Grins (stêd)|Grins]] wegere. Greve Edzard makkeseach gebrûkdat fanas dyin situaasjemooglikheid enom besochtde synstêd bewâldGrins úten tede wreidzjenOmmelannen neiûnder desyn provinsjegesach [[Grinslân]]te bringen en lietmakke him beskermhear fan de stêd meitsjeGrins. 24Yn Dútske hartogen en greven1514 koenenbegjint it der[[Saksyske netSkeel]], meiin lykfinebesykjen enfan settenEdzard meide harrenGrutte legers ôf neiom de Fryslannenmacht dêr'toer hjaalle safolleFryske mooglik besykjelannen te sljochtsjenkrijen. EdzardYn waard[[Aduard]] trochfalle de keizerFriezen asûnder fûgelfrijEdzard (''Reichsacht'')in Saksysk leger ferklearreoan.
 
Yn 1514 setten 24 Dútske hartoggen en greven mei in grut leger nei Fryslân. Earst besykje se mei sa'n 20.000 man de stêd [[Lier]] te feroverjen. Troch ien kannonskot waard de oanfierder fan dat leger deade en lutsen har dêrtroch werom út de striid. Dêrnei folgen yn 1514 allinnich mar ferliezen foar Edzard. Yn dat jier wurdt Auwerk oanfallen, troch striid en brânstifting stiet hast gjin bouwurk mear oerein. De measte ferdigeningswurken en boargen yn East-Fryslân wurde troch it leger fan it Hillige Roomske Ryk oermastere. De fal fan Appingedam, dêr’t hûnderten boargers by fermoarde waarden, betsjutte de ein fan syn hearskippij oer de Ommelannen.
Syn polityk om utens late ta trije jierren striid (1514-1517) tsjin hartoch Albrecht fan Saksen. Dy striid wie yn it foarste plak yn East-Fryslân te merkbiten en sljochte grutte gebieten, lykas de stêd [[Auwerk]] dy't folslein sljochte waard.
 
Yn 1515 slacht Edzard de Grutte werom en feroveret East-Fryslân foar in grut part werom. [[George fan Saksen]] ferlear syn macht yn de Fryske lannen en ferkocht syn oanspraken op Grinslân en Fryslân oan keizer [[Karel V]]. Dêrmei kaam de [[Saksentiid]] yn Fryslân (Westerlauwersk Fryslân en de Grinzer Ommelannen) ta in ein. It Saksyske Skeel kaam yn desimber 1517 mei in ferdesferklearring ta in ein.
Nei dy striid fan trije jier hâldt Edzard it bewâld oer East-Fryslân. Earst as [[Karel V]] fan it [[Hillige Roomske Ryk]] oan de macht komt yn Nederlân slagget it Edzard om East-Fryslân te krijen.
 
Edzard stoar op [[14 febrewaris]] [[1528]] yn [[Emden]] en leit yn [[Kleaster Marienthal]] yn [[Norden]].
Rigel 17:
== Keppeling om utens ==
*[http://www.11en30.nu/global/fri/Artikel/22 De kanon fan de Fryske skiednis: Edzard Cirksena - bouwer fan in Fryske steat]
*[http://dbnl.nl/tekst/molh003nieu02_01/molh003nieu02_01_0925.php ''Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 2'': Edzard I]
 
[[Kategory:Fryske greve]]
Opfrege fan "https://fy.wikipedia.org/wiki/Edzard_de_Grutte_fan_Eastfryslân"