Feepest: ferskil tusken ferzjes

Content deleted Content added
No edit summary
Aliter (oerlis | bydragen)
Feepest
Rigel 1:
'''KowestjerteFeepest''' kaamis in besmetlike sykte dy yn de [[18e ieu]] in soad foar kaam. De besmetlike sykte gie tuskenTusken [[1713]] - [[1719]], [[1744]] - [[1767]] en [[1768]] - [[1786]] gie de syktme yn trije grutte weagen troch it lân. Yn de earste weach gienewaarden mear as 6100061.000 kij dea. Stadichoan waard de sykte bestriden, benammen troch ynintsjen. De [[Boazum]]er predikant [[Eelko Alta]] hat hjir tige war foar dien. Yn de jierenjierren nei de twadde feepest, fan [[1744]], wurden dewaarden kij helle út [[Dútslân]] en Denemarken[[Denemark]]. Dêrtroch feroare it fee it stadichoan fan readbûnte nei swartbûnte kij.
 
== Ferrin ==
AsDoe't yn 1713 de feepest om [[Amsterdam]] hinne útbrektútbruts, keapjekoften in soadprotte Hollanners yn Fryslân skiep om it lân te beweidzjen skiep yn Fryslân. Mar dandoe blyktbliek de sykte ek al yn Fryslân te wêzen. De Steaten fan [[Fryslân]] ferbiedeferbeanen dandêrom it ynfieren fan fee út [[Hollân]] en [[Oerisel]]. Ek swalkers, dyom't ommersdy't faak yn it hea sliepesliepen wurdewaarden keard, om de fersprieding tsjin te hâlden. Deade kij wurdewaarden in ein bûten de doarpen begroeven yn djippe gatten en bedektbedutsen mei [[ûnleske [[kalk]]. Ek fee fanFan besmette stâlen meimocht fierders netek gjin fee mear ferkocht of ferfierd wurde. Op de hikke of de stâldoar komtkaam in swart krús te stean. Dochs besykjebesochten in soad boeren oan de maatregels te ûntkommen,. Foar in part wie dielsdat út ûnwittendheid,: se wittewisten net krekt hoe't de ferspriedingsyktme ynferspraat inoarwaard. stektMar enit foarwie inek soadút minskenneedsaak, is ittroch de straf fan god. Boppedat is der grutte earmoede. Earst meimocht it fee net slachte wurde en ek de hûden meiemochten net ferhannele wurde. AsDoe't it letter tastien wurdtwaard iswie de priis fan hûden in hiel ein sakke.
 
YnSûnt úsde tiid20e ieu wurde boeren noch wolris kompensearre foar gefolgen fan rampen, mar eartiidsdoe barde dat hast net. SeAllinnich hoegden allinnichde boeren gjin [[hoarnjild]] te beteljen foar deade bisten en betelllenbetellen hja gjin floreenbelesting. De stjerte fan fee wie ekstra heech omdat it fee net sa'n goede kondysje hie troch wiete riten en broei.
 
== Eelko Alta ==
Eelko Alta en de [[Frjentsjer]]ter heechlearraar [[Petrus Camper]] ha de situaasje fan de kij en de sykte doe wiidweidich beskreaun. Alta die proeven mei ynintsjen fan sike kij yn syn eigen stâl mar de bisten gienegongen dochs dea. Mar geandewei krige hy yn de gaten dat it ynintsjen fan keallen wol resultaat joech.
 
== Pestboskjes ==
Yn it lânskip stean noch ferskate ''[[pestboskje]]s'' as stille tsjûgen yn it lân. Dêr binne soms hûnderten kij bedobbe. Ek yn de [[19e ieu]] waard dat noch dien by feesykten as [[tuberkuloaze]], [[tongblier]] en [[myltfjoer]]. Dizze lêste sykte kin nei hûndert jier noch besmetlik wêze.