Hegere Boargerskoalle: ferskil tusken ferzjes

== GeschiedenisSkiednis ==

De HogereHegere BurgerschoolBoargerskoalle werd ingevoerd bij de Wet op hetit middelbaarmiddelber onderwijsûnderwiis uitút [[1863]] van [[Johan Rudolph Thorbecke]]. Het doel was een algemene opleiding voor velerlei beroepen te bieden en daarmee jongelieden uit de gezeten burgerij voor te bereiden op 'hogerehegere' posities in de maatschappij. Zij was bestemd voor dat deel van de burgerij dat geen wetenschappelijke opleiding verlangde, maar wel prijs stelde op een brede algemene ontwikkeling, nodig voor het vervullen van belangrijke functies in handel en industrie. Deze HBS moestmoast drie jaar duren en was tevens bedoeld als onderbouw van een aantal landbouwscholen. Op enkele plaatsen in het land moest een vijfjarige variantfariant komen ter voorbereiding op de te stichten [[Polytechnische school]] in Delft.

In 1864 stichtte het rijk de eerste RijksRyks Hogere BurgerscholenHBS'en, diverse gemeenten volgden dit voorbeeld. De eerste RijksRyks-HBS'en kwamen achtereenvolgens in [[GroningenGrins (stadstêd)|GroningenGrins]]<ref>[http://www.ruimtevolk.nl/opinion.php?id=183] -- 'Renovatie Rijks-HBS Groningen'</ref>, in [[Roermond (stadstêd)|Roermond]]<ref>[http://www.stedelijkroermond.nl/html/historie.html] -- 'Van Rijks Hoogere Burgerschool naar Stedelijk Lyceum'</ref><ref>[http://www.ppsimons.nl/stamboom/bisschoppelijkcollege.htm] -- P.P. Simons: 'Het bisschoppelijk college van Roermond'</ref> en in [[Tilburg]]<ref>[http://www.geheugenvantilburg.nl/component/option,com_raadplegen/Itemid,10/id,1486/] -- J. de Veer (2009): 'Rijks-HBS Willem II'</ref> (alle in 1864). De EersteEarste GemeentelijkeGemeentlike HogereHegere BurgerschoolBoargerskoalle met vijfjarige cursuskursus kwamkaam inyn DenDe HaagHaach inyn 1865.

In de praktijkpraktyk ontstonden twee soorten, namelijk de driejarige en de vijfjarige hbs. Ook is er enige tijd een zesjarige cursus geweest met eenzelfde programma alsas de vijfjarige. Bij alle lag de nadruk op het onderwijs in [[wiskunde]], [[exacteeksakte vakkenfakken]] en [[moderne talen]]. Terwijl de bestaande middelbare scholen, de [[gymnasium|gymnasia]] vooral in de grote steden stonden en door de gemeenten onderhouden werden, stichtte het Rijk in kleinere plaatsen hbs'en, bijvoorbeeld in [[Ter Apel]] en [[Zierikzee]]. AndersOars danas verwacht werd vooral de vijfjarige hbs een succes, de driejarige hbs werd grotendeels verdrongen door de [[mulo]], waar in vier jaar dezelfde stof onderwezen werd. Bovendien gaf het overgangsbewijs naar de vierde klas van de vijfjarige hbs dezelfde rechten als het eindexamen driejarige.

Het onderwijs aan de hbs werd meestal gegeven door academisch gevormde en vaak gepromoveerde leraren. Zij ontbeerden echter lange tijd iedere [[didactiekdidaktyk|didactischedidaktyske]] scholing<ref name=ensie1 />.

In 1917 werd de 5-jarige hbs als voorbereidingsschooltariedingsschool voor de exacte universitaire richtingen officieel erkend. <br>

In [[1924]] werd de bestaande hbs omgedoopt in hbs-b met een sterke wis- en natuurkundige component en werd als opvolger van de [[HandelsschoolHannelsskoalle]] de literairliterêr-economischeekonomyske hbs-a ingevoerd, waar de nadruk op economische vakken en moderne talen lag. De splitsing vond plaats na het derde jaar.

In 1937 verwierfkrige ookek de hbs-a studierechtenstúdzjerjochten voor de universiteit.

Leerlingen van de zesde klas van de [[lagerelegere schoolskoalle]] moesten een toelatingsexamen doen om tot hbs, gymnasium of lyceum te worden toegelaten.Iedere middelbare school had zijn eigen toelatingsexamen; soms werd het toelatingsexamen gezamenlijk georganiseerd door alle middelbare scholen in een bepaalde plaats. Na de [[Eerste Wereldoorlog]] schafte [[Johannes Theodoor de Visser|minister de Visser]] voor de hbs de toelatingsexamens af. Toen in het veld alom werd geklaagd dat de hbs werd overstroomd door leerlingen met een mindere [[begaafdheid]], voerde [[Marius Alphonse Marie Waszink|minister Waszink]] ze tientsien jaar later weer in. Dat stuitte de toevloed van leerlingen overigens niet. In het tijdvak zonder toelatingsexamens groeide het aantal leerlingen op hbs-en van 23454 naar 32086 (met 36 procent). Tien jaar later waren het er ondanks de opnieuw ingevoerde toelatingsexamenstalatingsexamens 47588 (48 procent meer).<ref name=ensie1 />

==EindexamenEineksamen==

De eerste [[eindexamen]]seindexamens hbs werden afgenomen in [[1866]].<ref>[http://www.nvvw.nl/page.php?id=7899 Harm Jan Smid, rubriek 'Het Geheugen'], Tijdschrift [[Euclides (tijdschrift)|Euclides]], jaargang 85, nummer 2, bladzijde 80-82, oktober 2009</ref> Er waren 38 deelnemers, waarvan 15 niet op een reguliere hbs hadden gezeten. Er slaagden 23 [[kandidaat|kandidaten]]. De eindexamens waren per [[provincie]] georganiseerd. Een commissie benoemd door de [[CommissarisKommissaris vanfan de Koning(in)Keninginne]] nam de examens af. In de commissie zaten schooldirecteuren en leraren uit de betreffende provincie.<ref>[http://www.nvvw.nl/page.php?id=7899 Lourens van den Brom, Toelatingsexamens tot de universiteiten], TijdschriftTydskrift [[Euclides (tijdschrift)|Euclides]], jaargang 85, nummer 2, bladzijde 74, oktober 2009</ref> Zij stelden het schriftelijk examen op en regelden het aanvullende mondeling.

AlsAs rechtgeaard [[Liberalisme|liberaal]] had Thorbecke maar weinig regels vastgelegd. Toen aan het diploma rechten verbonden werden, kwamen er snel meer gedetailleerde voorschriften. Op de scholen groeide een echte examencultuur.

OmstreeksOm [[1910]] hinne kwam er een landelijk schriftelijk eindexamen. In [[1920]] stopten de provinciale commissies met de mondelinge examens. Die werden voortaan afgenomen door deskundigen (zogeheten gecommitteerden) benoemd door de [[MinisterieMinistearje van OnderwijsUnderwiis, CultuurKultuer en WetenschapWittenskip|Minister vanfan OnderwijsUnderwiis]].

In de faculteit van de [[geneeskundegenêskunde]] kon men met het hbs-diploma alle examens tot en met het [[arts]]examen afleggen. Voor een [[wetenschappelijkewittenskiplike promotie]]promoasje tot [[doctor]] in de geneeskundegenêskunde was echter tot [[1918]] een gymnasiumdiploma nodig. Veel Nederlandse artsen promoveerden daarom in het buitenland. Ook legden veel hbs'ers tijdens hun studie het [[staatsexamensteatseksamen]] [[gymnasium]] af, dat wel volledige toegang tot de universiteit gaf. Vanaf 1918 werden studenten met een diploma hbs (vanaf [[1924]]: met een diploma hbs-b) ook toegelaten tot de faculteitfakulteit van de [[wiskunde|wis-]] en [[natuurkundenatuerkunde]].

Dat een dusdanigsa'n zwareswiere opleiding slechts een zo beperkte toegang tot de universiteit gaf, moge onsdocht vreemdfrjemd voorkomenoan. Thorbecke echter had gemeend dat de hogere burgers meer dan tevreden zouden zijn met de hbs als eindonderwijs voor hun kinderen. Wetenschappelijk onderwijs ambieerden zij toch niet. Toen de hbs wel een voorbereiding op de universiteit werd, ging de doelstelling van de hbs als eindonderwijs botsen met de doelstelling van de hbs als voorbereidend wetenschappelijk onderwijs.<ref name=ensie1 />

Het diploma hbs-a gaf aanvankelijk alleen toegang tot de studie in de [[economie (wetenschap)|economie]]. Omstreeks [[1950]] gaven de diploma's hbs-a en hbs-b het recht te promoveren in de volgende vakken (en dus ook om die vakken te studeren)<ref>[[ENSIE]], lemma HBS in deel X, bladzijde 591</ref>: [[economie (wetenschap)ekonomy|economische wetenschappen]], [[NederlandsNederlânsk-IndiëYnje|IndischIndysk]] [[RechtsgeleerdheidRjochtsgeleardens|RechtRjocht]], [[socialesosjale geografie|sociale aardrijkskundegeografy]], vrije studierichting [[aardrijkskundeierdrykskunde]] en [[politicologiepolitikology|politiekpolityk-]][[socialesosjale wetenschappenwittenskippen]]. Voor hbs-b kwamen daar naast alle vakken op de toenmalige technische hogescholen (later [[TechnischeTechnyske Universiteit]] genoemd, aanvankelijk nog alleen in [[Technische Universiteit Delft|Delft]], later ook [[Technische Universiteit Eindhoven|Eindhoven]] en [[Universiteit Twente|TwenteTwinte]]) nog bij de vakken: [[natuurkundige aardrijkskunde]], [[wiskunde]], [[natuurwetenschap]]pennatuurwetenschappen, [[geneeskundegenêskunde]], [[veeartsenijkundefeeartsenijkunde]] en [[psychologiepsygology]]. Tot de invoering van de [[Mammoetwet]] bleef de studie in de [[theologie]]teology, de [[rechtenrjochten]] en de [[Letteren (wetenschapwittenskip)|letteren]] voorbehouden aan [[gymnasium|gymnasiasten]].

Als men [[rechten]] of [[notariaat]] wilde studeren na de HBS moest men een aanvullend tentamen Latijn doen. Als men [[Letteren (wetenschap)|letteren]] of [[theologieteology]] koos moest men een [[staatsexamen]] Gymnasium doen.