Republyk fan de Sân Feriene Nederlannen: ferskil tusken ferzjes
Content deleted Content added
red |
red |
||
Rigel 1:
[[Ofbyld:Seven United Netherlands Janssonius 1658.jpg|thumb|300px|rightt|Oersichtskaart fan de Republyk, fan [[Johannes Janssonius]]; út syn samling ''Belgii Foederati Nova Descriptio'', [[Amsterdam]] [[1658]]]]
De '''Republyk fan de Sân Feriene Nederlannen''' ([[Latyn]]: ''Belgica Foederata'') is de namme fan de sân provinsjes yn [[de Nederlannen]] dy't harren fan [[1568]] ôf yn de [[Tachtichjierrige Kriich]] ûnôfhinklik makken fan it Habsburgske ryk. De [[republyk]] bestie oant [[1795]], doe't dy oan it begjin fan de [[Frânske tiid]] ferfongen waard troch de [[Bataafske Republyk]], en waard letter part
== Skiednis ==
=== Untstean ===
[[Ofbyld:Willem of Orange by Adriaen Thomasz Key.jpg|thumb|left|120px|''Willem fan Oranje'']]
It besykjen fan de hearsker fan de [[Nederlannen|Nederlânske gewesten]] [[Filips II fan Spanje|Filips II]] om it [[absolutisme]] te festigjen en de [[Roomsk-Katolike Tsjerke]] as ienige godstsjinst ta te stean, late yn [[1568]] ta in wapene opstân ûnder lieding fan [[Willem fan Oranje]], de saneamde [[Tachtichjierrige Oarloch]]. Kearn fan
Yn [[1581]] swarden de feriene gewesten yn de Uny fan Utert Filips II ôf as lânhear dêr't de kym mei lein waard foar de skuorring fan de Nederlannen. Nei de ôfswarring waard besocht om in [[Frankryk|Frânske]] prins, de hartoch fan Anjou as soeverein foarst oan te lûken, wylst yn Hollân en Seelân in protte oan [[steedhâlder]] Willem fan Oranje de soevereiniteit opdrage woenen. Nei de moard op Oranje yn [[1584]] waard earst noch steun socht by keninginne [[Elizabeth I fan Ingelân|Elizabeth I]] fan Ingelân, mar sûnt it fuortgean fan har fertsjintwurdiger út de Nederlannen, [[Leicester]] (1587) wienen de gewesten feitlik in [[republyk]]. Tanksij de militêre súksessen fan [[Maurits fan Oranje|Maurits]] en [[Freark Hindrik fan Oranje Nassau|Freark Hindrik]], de soannen fan Willem fan Oranje, koe de Republyk har grûngebiet konsolidearje. By de [[Frede fan Munster]] (1648) erkende Spanje de ûnôfhinklikens fan Nederlân, dat fan dat stuit ôf ek formeel losmakke waard fan it Dútske Ryk.
Rigel 11:
=== Steedhâlders en steedhâlderleaze tiidrekken ===
[[Ofbyld:Johan de Witt - Caspar Netscher.jpg|thumb|right|120px|''Johan de Witt'']]
Yn it tiidrek fan de Republyk bestie in skerpe tsjinstelling tusken de steedhâlders en de patrisyske (Hollânske) reginten (fan oarsprong grutkeaplju), dy't it twa kear slagge it stedhâlderskip (útsein yn [[Fryslân]]) ôf te skaffen: yn 1650 nei de dea fan Willem II en yn 1702 nei de bernleaze dea fan Willem III. Oan it earste steedhâlderleaze tiidrek, doe't de lieding oer de Republyk feitlik yn hannen fan by [[Johan de Witt]] wie, kaam in ein yn [[1672]], doe't der sprake wie fan in needsituaasje. De Republyk waard dat jier fan alle kanten bedrige en ûnder druk hjirfan waard [[Willem III fan Oranje|Willem III]] ta steedhâlder ferheft. Willem III, dy't yn [[1688]] teffens op de [[Feriene Keninkryk|Ingelske]] troan kaam, waard lieder fan in ynternasjonale koalysje fan lannen dy't de [[Frankryk|Frânske]] hegemony yn Jeropa bestried yn de ([[Njoggenjierrige Oarloch]], [[Spaanske Suksessyoarloch]]).
It twadde steedhâlderleaze tiidrek einige yn [[1747]], doe de Fryske steedhâlder, [[Willem IV fan Oranje-Nassau|Willem IV]], ek wer as gefolch fan bûtenlânske driging ta (erflik) steedhâlder fan alle gewesten en kaptein-generaal en admiraal-generaal fan de striidkrêften útroppen waard.
=== De Gouden Ieu ===
Yn de [[17e ieu]] belibbe de Republyk in bloei sûnder wjergea op polityk en ekonomysk mêd. In skoft lang wie it de grutste maritime steat fan de wrâld, mei admiraals as [[Maarten Tromp]] en [[Michiel Adriaenssoan de Ruyter|Michiel de Ruyter]]. Earst yn de rin fan de [[18e ieu]] ferlear
Nederlân liet yn dat tiidrek ek in bloeiend geastlik libben sjen, mooglik makke troch de relative ferdraachsumens dy't hjir hearske, nettsjinsteande de befoarrjochte posysje fan de [[Nederlânske Herfoarme Tsjerke|Grifformearde Tsjerke]], wêryn sûnt de [[Synoade fan Dordrecht]] de ortodoksy triomfearre. Ek de keunsten (benammen de skilderkeunst) en wittenskip bloeiden.
| |||