Stedsk: ferskil tusken ferzjes

taalgebiet = sân stêden ([[Ljouwert (stêd)|Ljouwert]], [[Snits]], [[Frjentsjer]], [[Harns]], [[Boalsert]], [[Dokkum]] en [[Starum]]) en twa doarpenflekken ([[It Hearrenfean]] en [[Kollum]]) yn 'e provinsje [[Fryslân]] |

dialekten = [[Ljouwertersk]], [[Snitsersk]], [[Frjentsjertersk]], [[Harnzersk]], [[Boalsertersk]], [[Dokkumersk]], [[Starumersk]], [[Feanstersk]], [[Kollumersk ]]|

taalklassifikaasje = [[Yndo-Jeropeesk]] - [[Germaanske talen|Germaansk]] - [[Westgermaansk]] - [[Súdwestgermaansk]] - [[Nederfrankysk-Nedersaksyske talen|Nederfrankysk-Nedersaksysk]] - [[Nederfrankyske talen|Nederfrankysk]] - [[Hollânsk]] - '''Stedsk''' |

It '''Stedsk''', ek wol '''Stedfrysk''' of - ferkeard stavere - ''Stedsfrysk neamd'', is de bekoepeljende beneaming foar de [[Hollânsk]]-[[Frysk|Fryske]]e mingdialekten dy't sprutsen wurde yn de sân stêden ([[Ljouwert (stêd)|Ljouwert]], [[Snits]], [[Frjentsjer]], [[Harns]], [[Boalsert]], [[Dokkum]] en [[Starum]]) en de twa doarpenflekken ([[It Hearrenfean]] en [[Kollum]]) yn 'e provinsje [[Fryslân]]. De Stedske dialekten steane tichter by it [[Nederlânsk]] as by it [[Frysk]] en de namme "Stedfrysk" is dan ek misliedend, om't it giet om [[Hollân|HollânskeHollânsk]]e en net om [[Frysk|Fryske]] dialekten.

De Stedske dialekten wurde hjoed de dei yn [[Fryslân]] sprutsen troch nei skatting sa'n 40.000 minsken. Omrekkene is dat sa'n 6,3% fan 'e ynwenners fan 'e provinsje. Mei noch likernôch 5.000 Stedsktaligen om utens komt it totaal oantal sprekkers op likernôch 45.000. Fierwei it grutste Stedske dialekt is it [[Ljouwertersk]], mei sa'n 20.000 sprekkers.

NeffensNei de tradysjonelemachtsoername teorytroch isAlbrecht itfan StedskSaksen ûntstienwaard ynit 'eFrysk jierrenas neibestjoerstaal [[1498]],ferfongen doe'ttroch hartochit [[AlbrechtHollânsk. fanIn Saksen]]oare ynteory [[Fryslân]]oer deit machtûntstean gryptefan enit foarStedsk synborduerret regeardêrop infuort grut tal amtnersen oanlutshâldt út benammentlikdat [[Hollân]]. Dy amtners setten har neide wenjenboargerij yn 'e [[Fryslân|Fryske]] stêden endoe brochtenbesocht dêrde sa harren eigennije taal, itfanwegen [[Hollânsk]],de dathegere himstatus trochdy't dedy ynfloedhie, fanoer itte [[Frysk]]nimmen, mar dy ynstee meitiidferbastere ta it Stedsk ûntjûn hawwe soe. Dizze teory giet dus út fan in troch it [[Frysk]] beynfloede fuortsetting isneifolging fan it sechstjinde-ieuske [[Hollânsk]].

Undersikers as [[Reitze Jonkman]] en [[Arjen Versloot]] geane der hjoed de dei lykwols fanútfan út dat it Stedsk benammen troch keaplju yn [[Fryslân]] yntrodusearre is. EarYn dy tiid, ear't der in [[Nederlânsk|Nederlânske]] standerttaal ûntstie, gou it [[Hollânsk]] nammentlik as ''lingua franca'' foar de hannel tusken de gewesten. Troch eigen ûntjouwings en lettere ynfloeden fan it [[Frysk]] en it [[Nederlânsk|Standertnederlânsk]] ûntjoegen de Stedske dialekten har ta har tsjintwurdige foarkommen.

Yn elts gefal behold it Stedsk oant 'e ein fan 'e njoggentjinde[[19e ieu]] syn relatyf hege status as taal fan 'e stedske boargerij en de [[Fryslân|Fryske]] adel. Sûnt is it krekt oarsom en hat it [[Frysk]] in hegere status as it Stedsk.

Wat stavering oangiet, lykje de Stedske dialekten mear op it [[Frysk]] as op it [[Nederlânsk]], mei diakrityske tekens op 'e lûden, lykas "ê", "ô" en "ú". It Stedsk beskikt oer in klank dy't net yn it [[Frysk]] foarkomt, de lang oanholden nasalisearre "i" fan "pit", lykas yn "''prîns''" ("prins") en "''dînsdach''" ("tiisdei"). De "o" fan "hok" wurdt ûnderskaat fan 'e "o" fan "bok" troch him te staverjen as "ò", lykas yn "''pòt''" ("pot").

Yn in pear dialekten, nammentlik it [[Harnzersk]], it [[Boalsertersk]] en it [[Starumersk]], komt de lange "ú" fan "drúf" foar, dy't skreaun wurdt as "úú", lykas yn "''húús''" ("hûs"). It [[Starumersk]] hat fierders noch de letter "ö", (dy't stiet foar de "u" fan "put" of foar de "eu" fan "deun"), bygelyks yn "''börre''" ("boarre") en "''föle''" ("fôle").

De ûnderskate Stedske dialekten ferskille ûnderling, mar se hawwe in grut part fan 'e wurdskat gemienmien. Hoewol't it liket as soe dy fierhinne út [[Nederlânsk|Nederlânske]] en [[Frysk|Fryske]] wurden bestean, wize wurden as "''seun''" ("soan") en "''teugen''" ("tsjin") derop dat derde njonkenwurdskat dyfoar beide talen noch in trêde boarne bestien hat, dy't neineist gedachtentebek itgiet grutste part fanop 'e wurdskat fan it Stedsk levere hat, nammentlik de ferskillende sechstjinde-ieuske [[Hollânsk|Hollânske]] dialektendialektwurdskat.

De grammatika fan it Stedsk krûpt betiden dy fan it [[Frysk]] ticht oan. It is min nei te gean foar hoefier't it dêrby giet om ûntliening oan it [[Frysk]], en foar hoefier't de Stedske ferskynsels yn 'e sechstjinde ieu al foarkamen yn 'e [[Hollânsk|Hollânske]] dialekten, dêr't guon fan, lykas (dy fan [[West-Fryslân]] en oare gebieten yn noardlik [[Hollân]]), doe noch dúdlike spoaren fan in [[Frysk|Fryske]] [[substraattaal]] beholden hienen. De opfallende ôfwêzichheid fan in foarheaksel op ôfslutende mulwurden is sa'n ferskynsel.

Mei't der tsjintwurdich yn 'e stêden mear [[Nederlânsk]] sprutsen wurdt, skoot it Stedsk stadichoan mear yn 'e rjochting fan dy taal op. Sa fernederlânskje guon wurden, bygelyks "''Liwadders''" dat hieltyd faker ferfongen wurdt troch "''Leewarders''". Fierders feroaret de [[tiidwurdfolchoarder]] fan 'e [[Frysk|Fryske]] tiidwurdfolchoarder ("''sien late''") nei de [[Nederlânsk|Nederlânske]] tiidwurdfolchoarder ("''late sien''") - in ferskynsel dat trouwens ek yn it [[Frysk]] foarkomt.