Haadling: ferskil tusken ferzjes
Content deleted Content added
oanfolle mei ynformaasje út it boek fan Oebele Vries, siden 64-66 |
|||
Rigel 1:
In '''Haadling''' (meartal: ''Haadlingen''), wienen oarspronklik de keazen lieders by de [[Germanen|Germaanske]] folken, lykas de [[Friezen]]. It wie gjin [[adel|aadlik]]e titel mar betsjutte ''wichtich persoan''. Mei de tiid waarden sy persoanen of ynfloedrike famyljes dy't in soad lân hienen en bestjoerlike en juridyske foech útoefenen.
== Untstean ==
By de
Soms waard yn tiden fan oarloch in ''haadling'' as oarlochslieder beneamd. By de Germanen hiet sa'n oarlochslieder [[hartoch]].
== Midsieuwen ==
Yn de [[Midsieuwen]], doe't by de measte folken de funksje fan haadling oernommen waard troch [[eallju]], bleau by de Friezen de funksje fan haadling bestean. Sy wienen foaral persoanen of ynfloedrike famyljes fan boeren dy't in soad lân hienen. Doe it greeflik gesach yn [[Fryslân]] ophâlde en in nij tiidrek fan [[Fryske frijheid]] begûn, krige dizze haadlingen in protte macht. Yn doarpen of gebieten beskikten sy oer bestjoerlik en juridysk foech. As teken fan harren macht, mar ek as ferdigening yn de [[Skieringers en Fetkeapers|partijstriid]], bouden sy [[stins|stinzen]], fersterke stiennen huzen.
==
De [[15e ieu]] lit yn Westerlauwersk Fryslân in grutte ekspânsje sjen fan de macht fan de haadlingen. De boarnen út dy tiid jouwe net altyd in helder byld, mar konstatearre wurde kin is dat it meastepart fan de steden, doarpen en kleasters har ûnder beskerming fan haadlingen stelt hawwen. Yn de twadde helte fan dizze ieu wienen suver alle plakken behearske troch haadlingen of ûndersaten fan haadlingen.
Der kaam in ein oan de selsstannich macht fan de haadlingen oan 'e ein fan de [[15e ieu]] en it begjin fan de 16e ieu. De Saksyske Hartoggen, en nei harren de Boergondyske Keizers hawwe mei privileezjes de measte haadlingen oan it lânsbewâld bûn. Yn guon gefallen krige in haadling in aadlike titel, de oare privilegearde haadlingen neamden har ''hearskip'' of ''jonker''. Troch de 16e en 17e ieu hienen dizze hearskippen noch in grutte ynfloed op it bestjoer fan Fryslân, mei't hja faak de, hast erflike, funksje fan [[grytman]] hienen. Earst yn de [[Bataafske Republyk]] kaam der in ein oan dizze bestjoerlike macht.▼
De tanimmende macht fan de haadlingen late lykwols net ta in fersterking fan rjocht en oarde yn Westerlauwersk Fryslân, mar wol ta in skaalfergrutting fan de ûnderlinge konflikten tusken haadlingen. Trochdat guons fan har grutte talen ûndersaten mobilisearre koenen om mei te dwaan oan kriichstochten, wylst sy fakentiden ek noch steande legerkes fan hierlingen op nei hâlden, waarden hieltyd gruttere parten fan de maatskippij by gefjochten belutsen. Dat alles kaam de geregelde foargong fan de rjochtspraak net ten goede hokke troch dizze ûntwikkeling fierder ûntregele en ferknûkelje waard.
De haadlingen hearskippij oer de steden wie minder absolut as oer de doarpen, mar de trije machtichste haadlingenlaachen fan Fryslân, de [[Siaerda]]s, [[Harinxma]]s en [[Juwinga]]s hienen op in bepaald stuit de folsleine sizzenskip oer respektivelik [[Frentsjer]], [[Snits]] en [[Boalsert]]. Oars as yn [[Eastfryslân]] koe gjin fan de haadlingen de oerhân ferkrige. In lânshaadling hat der yn Westerlauwersk Fryslân neat west.
▲
{{boarnen|boarnefernijing=
* {{aut|Oebele Vries}}, ''Het Heilige Roomske Rijk en de Friese vrijheid'', Leeuwarden-De Tille, 1986.
}}
[[kategory:skiednis]]
| |||