Runen: ferskil tusken ferzjes

Content deleted Content added
L Bot - derby: la:Runae
L [[]]
Rigel 1:
[[Ofbyld:Futhark.png|right|thumb|Noardlike runenalfabet:<br>f-u-th-a-r-k]]
 
'''Runen''' (of it ''runeskrift'') is it âldst-bekende [[skrift]] dat yn Germaanske lannen brûkt waard; it bestiet út letters dy't besteane útfan rjochte en hoekige linen dy't maklik yn stien of hout krastskrast wurde kinne. Nei de earste sechsseis letters hjit it ek wol ''futhark''.
 
== Historysk ==
[[Ofbyld:Runen angelsaechsisch.jpg|right|thumb|Angelsaksyske runenalfabet 'futhork'.]]
 
Rune-ynskripsjes binne bekend fan sa. [[tredde3e ieu|200]] oant [[trettjinde13e ieu|1200]] nei Kristus, en yn [[Skandinaavje]] noch in pear ieuwen langer. Hjirnei ferlear it skrift stadichoan de konkurrinsjestriid mei it [[Latynske alfabet]]. It skrift waard benammen foar [[ynskripsje]]s op wapens, deiske korrespondinsje, grêfstiennen, ensfh., brûkt. Yn hast alle gebieten dêr't Germaanske folken (wêrûnder de [[Wytsingen]]) west hawwe, kinne rune-ynskripsjes oantroffen wurde.
 
De runetekens waarden, neist harren deiske gebrûk, ek foar it [[wiersizzen]] brûkt: omt elk skriftteken de namme fan in wurd draacht, waarden hjiroan magyske betsjuttings takend. It Dútske[[Dútsk]]e tiidwurd ''raunen'' (flústerje) is oan ''rune'' besibbe.
 
Tige bekende antike rune-yskripsjes binne:
Rigel 15:
* '''GUTANI O WIHAILAH''' (''„der Goaten erfdiel, wijd en hillich“'', folút moat der ''OÞAL WIH HAILAH'' stean): op de [[Ring fan Pietroassǎ]].
 
Yn it [[Sweden|Sweedske [[Dalarna]] waarden guon kalinders noch oant resinte tiden yn runen opsteld.
 
== Hjoeddeisk ==
Utsein dat elk teken in klank hat en brûkt wurde kin om mei te skriuwen, hat eltse rune ek in eigen namme en wurdt de runen ek in magyske betsjutting takind. Runen wurde tsjintwurdich soms bestudearre en brûkt troch [[Paganisme|paganisten]] om harren heidensk kultureel-histoaryske wearden en ek foar harren tawiisde magyske eigenskippen.
 
In foarbyld fan in soad foarkommend gebrûk ûnder inkele paganisten is it smiten fan runestiennen. Dit binne stiennen mei elk ien runeteken derop dy't tagelyk smiten wurde, wêrnei't der oan de struktuer fan de posysje fan'e sichtbere tekens op de fallen stiennen bepaalde betsjuttings ûntliend wurde kinne, oer bygelyks ynsjoch yn in sitewaasje, fraach of in op de takomst rjochte saak. De betsjutting fan in rune is negatyf as it symboal op de kop stiet. De yndividuele betsjutting perde rune is fan belang, en ek it ynsjoch dizze te kombinearjen mei de betsjutting fan oare runen dy't tegearre prominint nei foaren komme yn in woarp, neffens in troch de brûker hantearre systeem.
 
== Oarsprong ==