Wikipedy

Bloedfet: ferskil tusken ferzjes

Skiednis ynteraktyf trochsjen
←Toan eardere ferskillenNeikommende ferskillen →
Content deleted Content added
FisueelWikitekst
oanfollinkje
Swarte Kees (oerlis | bydragen)
56.999 edits
wurkleas
Rigel 1:
[[Ofbyld:Arteriessystem.png|right]]
In '''bloedfet''', soms foutyf ''ier'' neamd, is ûnderdiel fan de [[bloedsomrin]]. Minsken en ioareoare sûchdieren, mar bygelyks ek fisken en fûgels, hawwe ferskate soarten bloedfetten:
* [[Slachier]]en of arteriënartearjen (Lat. arteria, mv. arteriae) - Dit binne de bloedfetten dy't streekrjocht fan it [[hert]] aftakkenaftûkje om eenin orgaan vanfan bloed te voorzienfoarsjen. DoorTroch de pompwerkingpompwurking vanfan hetit harthert, zalsil de druk inyn de slagadersslachieren pulsatielpulsatyf zijnwêze. Men kankin hetit [[bloed]] inyn de slagadersslachieren voelenklopjen kloppenfiele., bijvoorbeeldbygelyks inyn de [[polsslagaderpolsslachier]] (''arteria radialis''). Op tweetwa uitzonderingenútsûnderingen nanei transporterentransportearje de slagadersslachieren [[DizuurstofDisoerstof|zuurstofrijksoerstofryk]] bloed. TweeTwa slagadersslachieren transporterentransportearje zuurstofarmsoerstofearm bloed, namelijknammentlik: de longslagaderslongslachieren (''arteriae pulmonales''), diedy't vanfan hetit harthert naarnei de longen lopenta rinnen, en navelstrengslagadersnâlestringslachieren bijby de foetus (''arteriae umbilicales'').▼
{{wurk}}
* Lytse artearjen of [[arteriole]]n - Dit binne lytse bloedfetsjes mei rûntespierkes yn de wand dy't gearlûke kinne of ûntspanne. Sa soargje se foar it fernauwen of ferwwidzjen fan it [[fetholte|lumen]] fan dizze bloedfetten en regelje sa de oanfier fan bloed yn de [[weefsel (biology)|weefsels]].
▲* [[Slachier]]en of arteriën (Lat. arteria, mv. arteriae) - Dit binne de bloedfetten dy't streekrjocht fan it [[hert]] aftakken om een orgaan van bloed te voorzien. Door de pompwerking van het hart, zal de druk in de slagaders pulsatiel zijn. Men kan het [[bloed]] in de slagaders voelen kloppen, bijvoorbeeld in de [[polsslagader]] (''arteria radialis''). Op twee uitzonderingen na transporteren de slagaders [[Dizuurstof|zuurstofrijk]] bloed. Twee slagaders transporteren zuurstofarm bloed, namelijk: de longslagaders (''arteriae pulmonales''), die van het hart naar de longen lopen, en navelstrengslagaders bij de foetus (''arteriae umbilicales'').
* [[Hierfet]]ten of [[kapilêr]]en - Dit binne tuigetige tinne bloedfetten diedy't totoant diepdjip inyn hetit weefsel doordringendoorkringe. ZeSe sluitenslute aanoan op de arteriolen. EnkelInkel inyn de haarvatenhierfetten vindtbart de uitwisselingútwikseling fan zuurstofsoerstof, voedingsstoffenfiedingsstoffen en afvalstoffen plaatsôffalstoffen.▼
 
* Kleine arteriën of [[arteriole]]n - Dit zijn kleine bloedvaatjes met kringspiertjes in de wand die kunnen samentrekken of ontspannen. Op deze manier zorgen ze voor het vernauwen of verwijden van het [[vaatholte|lumen]] van deze bloedvaten en regelen zo de hoeveelheid bloedaanvoer in de [[weefsel (biologie)|weefsels]].
 
▲* [[Hierfet]]ten of [[kapilêr]]en - Dit binne tuige tinne bloedfetten die tot diep in het weefsel doordringen. Ze sluiten aan op de arteriolen. Enkel in de haarvaten vindt de uitwisseling fan zuurstof, voedingsstoffen en afvalstoffen plaats.
 
* Lytse ieren of [[fenule]]n.
* [[Ier (anatomy)|Ieren]], ek wol feanen neamd (Lat. vena, mv. venae) - Dizze brede bloedfetten mei slappe wanden soargje foar de weromfier fan it bloed út de roganen rjochting hert. It bloed wurdt hjir net mear pulsatyl foarútstuwe troch it hert, mar streamt yn in lykmjittiger tempo nei it hert ta. De ieren hawwe [[weromslachklep]]pen dy't behinderjedat it bloed de ferkearde kant op streamt. De ieren, útsein de longieren en nâlestringier (''v. umbilicalis''), transportearje soerstofearm bloed.
* [[Poarte-ier]]en - Dit binne bloedfetten dy't twa [[orgaan|organen]] ûnderling ferbine en net streekrjocht yn ferbining stean mei it hert. Yn it minsklik lichem sitte twa poarteieren:
** [[Leverpoarte-ier|Vena porta hepatis]]: fan it termkanaal, útsein it rektum, streekrjocht nei de lever, dêr't it bloed opnij in hierfetstelsel ynstreamt. Yn de lever wurde fiedingsstoffen en ôffalstoffen, opnomd út it spiisfertarrinsgorgaan, út it bloed helle. it sûkergehalte fariearret sterk troch opname derfan yn de term.
** [[Hypofysepoarteier]]: De oare poarteier sit yn it de holle en soarget foar it streekrjocht transport fan bepaalde [[hormoan|hormoanen]] tusken de [[harsens]] en de [[hypofyze]].
 
== Undersykstechniken ==
* [[Ader (anatomie)|Aders]], ook wel venen genoemd (lat. vena, mv. venae) - Deze brede bloedvaten met slappe wanden zorgen voor de terugvoer van het bloed vanuit de organen richting hart. Het bloed wordt hier niet meer pulsatiel vooruitgestuwd door het hart, maar stroomt aan een gelijkmatiger tempo naar het hart. De aders hebben [[terugslagklep]]pen die verhinderen dat het bloed de verkeerde kant op stroomt. De aders, behalve de longaders en navelstrengader (''v. umbilicalis''), transporteren zuurstofarm bloed.
By it lichaamlik ûndersyk binne slachieren werom te kennen troch pulsaasjes. Dizzen binne op in tal plakken (pols, hals, ljisken) te fielen. De hûdskleur (read, blau of skier) jout in yndruk oer de mate wêryn't weefsel fan soerstofhâldend bloed krijt. Bloedstreaming is normaal net te hearren, útsein as der ekstra warlingen yn de bloedstream sitte. Mei in [[stetoskoop]] is dat te hearren as in gerûs, bygelyks by harkjen nei it hert. Dit ferskynsel wurdt brûkt as de [[bloeddruk]] hânmjittich mjitten wurdt.
 
Bloedfetten kinne ôfbylde wurde
* [[Poortader]]s - Dit zijn bloedvaten die twee [[orgaan|organen]] onderling verbinden en niet rechtstreeks in verbinding staan met het hart. In het menselijk lichaam bevinden zich twee poortaders.
* [[EchografieEchografy]]. Dit wordtwurdt vaakfaak gecombineerdkombinearre wordt metmei [[doppler-onderzoekûndersyk]]. HetIt [[doppler-effect]] wordtwurdt gebruiktbrûkt om bloedstromingbloedstreaming hoorbaarhearber of zichtbaarsichtber te makenmeitsjen. De combinatiekombinaasje heethjit echo-doppler of echo-duplexdupleks onderzoekûndersyk.▼
** [[Leverpoortader|Vena porta hepatis]]: van het darmkanaal, útsein it rektum, rechtstreeks naar de lever, waar het bloed opnieuw een haarvatenstelsel instroomt. In de lever worden voedingsstoffen en afvalstoffen, opgenomen uit het spijsverteringskanaal, uit het bloed gehaald. Het suikergehalte in deze poortader varieert zeer sterk door opname ervan uit de darm.
* [[Angiografy]]. Op gewoane [[röntgenfoto]]'s binne bleodfetten net te sjen (útsein as de fetwand [[ateromatoaze|ferkalke]] is). Der kinne [[Kontraststof]]fen yn de bloedfetten spuite wurde. Dizze stoffen absorbearje ekstra [[röntgenstrieling]], sadat de bloedfetten sichtber wurde. Dit kinne ek [[kompjûteromografy|CT-scans]] brûkt wurde. Ek kinne digitale techniken brûkt wurde om de bonkestruktueren út de plaatsjes te filterjen ( [[digitale substraksje-angiografy]] ).
** [[Hypofysepoortader]]: De andere poortader bevindt zich in het hoofd en zorgt voor het rechtstreeks transport van bepaalde [[hormoon|hormonen]] tussen de [[hersenen]] en de [[hypofyse]].
* [[MRI-scannerskenner|MRI-scansskens]] meitsje bloedfetten ek sichtber. MR-angio is in spesjale ynstelling fan de MRI-scannerskenner om de fetten ôf te byldzjen.▼
 
== Onderzoekstechnieken ==
Bij het lichamelijk onderzoek zijn slagaders te herkennen door pulsaties. Deze zijn op een aantal plekken (pols, hals, liezen) te voelen. De huidskleur (rood, blauw of bleek) geeft een indruk over de mate waarin weefsel van zuurstofhoudend bloed wordt voorzien. Bloedstroming is normaal niet hoorbaar, tenzij er extra wervelingen in de bloedstroom zijn. Met een [[stethoscoop]] is dat hoorbaar als een [[Geruis (hart)|geruis]], bv. bij beluisteren van het hart. Dit verschijnsel wordt gebruikt als de [[bloeddruk]] handmatig gemeten wordt.
Bloedvaten kunnen afgebeeld worden
▲* [[Echografie]]. Dit wordt vaak gecombineerd wordt met [[doppler-onderzoek]]. Het [[doppler-effect]] wordt gebruikt om bloedstroming hoorbaar of zichtbaar te maken. De combinatie heet echo-doppler of echo-duplex onderzoek.
* [[Angiografy]]. Op gewone [[röntgenfoto]]'s zijn bloedvaten niet zichtbaar (tenzij de vaatwand [[atheromatose|verkalkt]] is). Er kan [[Contraststof]]fen in de bloedvaten gespoten worden. Deze stoffen absorberen extra [[röntgenstraling]], zodat de bloedvaten zichtbaar worden. Dit kan ook [[computertomografie|CT-scans]] gebruikt worden. Ook kunnen digitale technieken gebruikt worden om de botstructuren uit de plaatjes te filteren. Dit heet [[digitale substractie-angiografie]].
▲* [[MRI-scanner|MRI-scans]] meitsje bloedfetten ek sichtber. MR-angio is in spesjale ynstelling fan de MRI-scanner om de fetten ôf te byldzjen.
 
 
== Lingte en Volume (bijby de mensmins) ==
Yn de ûndersteande tabel de mienskiplike lingte en folume van bloedfetten. <ref>Boarne: ''Nectar, VWO Bovenbouw, Biologie, deel 1.''</ref>
{| class="wikitable" width="35%"
! Bloedfet || Lingte || Folume (cm<sup>3</sup>)
Line 52 ⟶ 45:
}}
 
[[Kategory:Hert en faatstelselfetstelsel]]
 
[[ar:وعاء دموي]]
Opfrege fan "https://fy.wikipedia.org/wiki/Bloedfet"