Bloedfet: ferskil tusken ferzjes

Content deleted Content added
Mjbmrbot (oerlis | bydragen)
L Bot - derby: nl:Bloedvat
L red. en sa
Rigel 1:
[[Ofbyld:Arteriessystem.png|right]]
In '''bloedfet''', soms foutyf ''ier'' neamd, is ûnderdiel fan de [[bloedsomrin]]. Minsken en oare sûchdieren, mar bygelyks ek fisken en fûgels, hawwe ferskate soarten bloedfetten:
* [[Slachier]]en of artearjen (Lat. arteria, mv. arteriae) - Dit binne de bloedfetten dy't streekrjocht fan it [[hert]] aftûkje om in orgaan fan bloed te foarsjen. Troch de pompwurking fan it hert, sil de druk yn de slachieren pulsatyf wêze. Men kin it [[bloed]] yn de slachieren klopjen fiele., bygelyks yn de [[polsslachier]] (''arteria radialis''). Op twa útsûnderingen nei transportearje de slachieren [[Disoerstof|soerstofryk]] bloed. Twa slachieren transportearje soerstofearm bloed, nammentlik: de longslachieren (''arteriae pulmonales''), dy't fan it hert nei de longen ta rinnenrinne, en nâlestringslachieren by de foetus (''arteriae umbilicales'').
* Lytse artearjen of [[arteriole]]n - Dit binne lytse bloedfetsjes mei rûntespierkes yn de wand dy't gearlûke kinne of ûntspanne. Sa soargje se foar it fernauwen of ferwwidzjenferwiidzjen fan it [[fetholte|lumen]] fan dizze bloedfetten en regelje sa de oanfier fan bloed yn de [[weefsel (biology)|weefsels]].
* [[Hierfet]]ten of [[kapilêr]]en - Dit binne tige tinne bloedfetten dy't oant djip yn it weefsel doorkringe. Se slute oan op de arteriolen. Inkel yn de hierfetten bart útwikseling fan soerstof, fiedingsstoffen en ôffalstoffen.
* Lytse ieren of [[fenule]]n.
* [[Ier (anatomy)|Ieren]], ek wol feanenfenen neamd (Lat. vena, mv. venae) - Dizze brede bloedfetten mei slappe wanden soargje foar de weromfier fan it bloed út de roganenorganen rjochting hert. It bloed wurdt hjir net mear pulsatyl foarútstuwe troch it hert, mar streamt yn in lykmjittiger tempo nei it hert ta. De ieren hawwe [[weromslachklep]]pen dy't behinderjedatbehinderje dat it bloed de ferkearde kant op streamt. De ieren, útsein de longieren en nâlestringier (''v. umbilicalis''), transportearje soerstofearm bloed.
* [[Poarte-ier]]en - Dit binne bloedfetten dy't twa [[orgaan|organen]] ûnderling ferbine en net streekrjocht yn ferbining stean mei it hert. Yn it minsklik lichem sitte twa poarteieren:
** [[Leverpoarte-ier|Vena porta hepatis]]: fan it termkanaal, útsein it rektum, streekrjocht nei de lever, dêr't it bloed opnij in hierfetstelsel ynstreamt. Yn de lever wurde fiedingsstoffen en ôffalstoffen, opnomd út it spiisfertarrinsgorgaan, út it bloed helle. it sûkergehalte fariearret sterk troch de wikseljende opname derfan yn de term.
** [[Hypofysepoarteier]]: De oare poarteier sit yn it de holle en soarget foar it streekrjocht transport fan bepaalde [[hormoan|hormoanen]] tusken de [[harsens]] en de [[hypofyze]].
 
== Undersykstechniken ==
By it lichaamlik ûndersyk binne slachieren werom te kennen troch pulsaasjes. Dizzen binne op in tal plakken (pols, hals, ljisken) te fielen. De hûdskleur (read, blau of skier) jout in yndruk oer de mate wêryn't weefsel fan soerstofhâldend bloed krijt. Bloedstreaming is normaal net te hearren, útsein as der ekstra warlingen yn de bloedstream sitte. Mei in [[stetoskoop]] is dat te hearren as in gerûs, bygelyks by harkjen nei it hert. Dit ferskynsel wurdt brûkt as de [[bloeddruk]] hânmjittich mjitten wurdt.
Bloedfetten kinne ôfbylde wurde
* [[Echografy]]. Dit wurdt faak kombinearre mei [[doppler-ûndersyk]]. It [[doppler-effecteffekt]] wurdt brûkt om bloedstreaming hearber of sichtber te meitsjen. De kombinaasje hjit echo-doppler of echo-dupleks ûndersyk.
* [[Angiografy]]. Op gewoane [[röntgenfoto]]'s binne bleodfettenbloedfetten net te sjen (útsein as de fetwand [[ateromatoaze|ferkalke]] is). Der kinne [[Kontraststofkontraststof]]fen yn de bloedfetten spuite wurde. Dizze stoffen absorbearje ekstra [[röntgenstrieling]], sadat de bloedfetten sichtber wurde. DitDer kinne ek [[kompjûteromografykompjûtertomografy|CT-scansskens]] brûkt wurde. Ek kinne digitale techniken brûkt wurde om de bonkestruktueren út de plaatsjes te filterjen ( [[digitale substraksje-angiografy]] ).
* [[MRI-skenner|MRI-skens]] meitsje bloedfetten ek sichtber. MR-angio is in spesjale ynstelling fan de MRI-skenner om de fetten ôf te byldzjen.
 
== Lingte en Volumefolume (by de mins) ==
Yn de ûndersteande tabel de mienskiplike lingte en folume van bloedfetten. <ref>Boarne: ''Nectar, VWO Bovenbouw, Biologie, deel 1.'' </ref>
{| class="wikitable" width="35%"
! Bloedfet || Lingte || Folume (cm<sup>3</sup>)
Rigel 41:
|}
 
{{boarnen|boarnefernijing
{{
</references/>
}}