|
De '''Aralmar''' (soms ek: '''Aralsee''') ([[Kazachs]]: Арал теңізі, ''Aral teñizi''; [[Oezbeeksk]]: Orol dengizi; [[Russysk]]: Аральское море, ''Aralskoje more'') is de algemiene beneaming foar in oantal wetterbekkens, dy't earder ien mar foarmen yn [[Sintraal-Aazje]], lizzend op de grins fan [[Kazachstan]] en it autonome gebiet [[Karakalpakië]] fan [[Oezbekistan]].
De Aralmar ûntstie ûngefear 10 oant 20 tûzen jier ferlyn, doe't de rivier [[Amu Darja]] fan rjochting feroare en yn stee fan nei de [[Kaspyske See]] begûn te streamen en de leechlannen fan [[Sarakamysj]] mei wetter begûn te foljen.
De mar hart in gemiddelde djipte fan 20 oant 23 meter en in grutste diepte van 58 meter. De oppervlakte bedroeg in [[2004]] ongeveer 17160 km². Daarmee was het Aralmeer in grootte het achtste meer ter wereld. ▼
▲De mar harthat in gemiddelde djipte fan 20 oant 23 meter en in grutste diepte van 58 meter. De oppervlakteoerflakte bedroegwie inyn [[2004]] ongeveer± 17160 km². DaarmeeDêrmei waswie hetde AralmeerAralmar inyn groottegrutte hetde achtste meermar fan terde wereldwrâld.
De [[Syr Darja]] en de [[Amu Darja]] zijn de belangrijkste rivieren die afwateren op dit meer dat 's winters voor een groot deel dichtvriest. ▼
▲De [[Syr Darja]] en de [[Amu Darja]] zijnbine de belangrijkstewichtichste rivieren diedy't afwaterenôfwetterje op dit meerdizze datmar dy' st winterswinterdeis voorfoar eenin grootgrut deelpart dichtvriesttichtfriest.
In het begin van de twintigste eeuw strekte het Aralmeer zich over 450 kilometer uit van zuid-west naar noord-oost en had het een breedte van 290 kilometer. De grootste diepte bedroeg 69 meter. ▼
▲InYn hetit beginbegjin vanfan ded twintigstetweintichste eeuwieu strekter6un hetde AralmeerAralmar zich overoer 450 kilometer uit vanfan zuidsúd-west naarnei noordnoard- oosteast en hadhie hetit eenin breedte vanfan 290 kilometer. De grootstegrutste dieptedjipte bedroegwie 69 meter.
== Utdroeging ==
[[Ofbyld:Aral Sea 05 October 2008.jpg|thumb||left|''Aralmeer vanuitút de ruimteromte wei, Oktoberoktober 2008'']]
[[Ofbyld:Aral Sea.gif|thumb|left|Het''It uitdrogenútdroegjen vanfan hetde AralmeerAralmar'']]
Het'De AralmeerAralmar is vanafsûnt de jarenjierren zestigsechtich aanzienlijkfrijwat kleinerlytser gewordenwoarn. De uitdrogingútdroeging vanfan hetde meermar wordtwurdt beschouwdbeskôge alsas eenien vanfan de grootstegritste [[milieuramp]]enmiljeurampen vanfan onzeús tijdtiid. Het zoetwatermeerDeswietwettermar, dat hetde AralmeerAralmar aanoan hetit beginbegjin vanfan de [[20e eeuw]]ieu nognoch waswie, is inmiddelswyls voorfoar de helfthelte veranderdferoare inyn eenin zoutwoestijnsâltwetterwoastyn en voorfoar de helfthelte inyn eenin zoutwatermeersâltwettermar. VoornaamsteGrutste oorzaakoarsaak is de irrigatieyrrigaasje ten behoeve vanfoar de [[katoenketoen]]teeltbou, diedy't in veelprotte waterwetter aanoan de aanvoerendeoanfierednde rivierenrivier onttrektûntlûkt.
InYn [[1987]] veranderdeferoare hetde krimpende meermar inyn tweetwa delendielen; hetde noordelijkenaordlike en hetde zuidelijkesúdlike AralmeerAralmar. Om de tweetwa delendielen weerwer metmei elkaarelkoar te verbindenferbinen werdwaard eenin kanaal gegravengroeven.
VolgensNeffens de laatstelêste metingenmjittingen (doortroch eenin RussischRussysk-OezbeekseOezbeekske expeditieekspedysje inyn novembernovimber 2002) bedraagtis hetit absolute niveaunivo vanfan hetde AralmeerAralmar tegenwoordigtsjintwurdich 30 meter en 47 centimetersintimeter. HetIt oorspronkelijkeoarspronklike niveaunivo (rondom 1900) bedroegwie 53,5 meter.
SindsSûnt de jarenjierren zestigsechtich isit hetde waterniveauwetterhichte dus gedaaldsakke metmei 23 meter, de oppervlakterflakte is bijnahast vijffiif keerkear kleinerlytser gewordenwoarn en gemiddelde dieptedjipte is gehalveerdtroch de helt gien.
HetDe AralmeerAralmar is nuno praktischpraktysk gesplitstsplitst inyn drietije delendielen: de zogenaamdesaneamde ''KleineLytse zeesee'' inyn hetit noordennoarden, die door een dam van de rest gescheiden is en waar het waterniveau relatief constant blijft, en de zogenaamde ''Grote zee''. Deze ''Grote zee'' op zijn beurt is in twee delen gesplitst: een diep deel in het westen en een ondiep deel in het oosten. Voorlopig zijn ze door een soort 'zeestraat' verbonden.
Volgens een computermodel zal het oostelijke, ondiepe deel (ca 4-5 meter diep) binnen de komende tien jaar uitgedroogd zijn. Het diepe westelijke deel zal nog ongeveer 70 jaar bestaan, en misschien nooit helemaal uitdrogen.
| 