De '''harsens''' ([[plurale tantum]]), ek wol it '''brein''' neamd, foarmje it diel fan it [[sintrale senuwstelsel]] dat yn de holle sit ([[Gryksk]]: ἐγκέφαλον, ''encephalon'', ''yn de holle''). De harsens foarmje it waarnimmende, oanstjoerende, kontrolearjende en ynformaasjeferwurkjende [[orgaan]] yn bsitenbisten. Der binne trije groepen bisten mei harsens: de [[wringedieren]], de [[lidpoatigen]] ([[ynsekt]]en, [[Spinnen (bisten)|spinnen]], [[kreeften]]) binnen de groep fan de [[net-wringedieren]] en de [[inktfisken]]. De oare net-wringedieren hawwe gjin harsens, mar kolleksjes fan yndividuele [[senuwknoop|ganglia]]. De harsens sitte oer it generaal yn de [[holle (anatomy)|kop]] fan it bist.
De harsens binne in kompleks orgaan; it minsklik brein is opboud út tsientallen miljarden neuroanen ([[senuwsel]]len) wêrfan elk ynferbûn ferbining stietis mei in grut oantal oare neuroanen, soms folle tûzenen. It is grif de meast komplekse struktuer yn it universum. De harsens bestjoere en koördinearje sensoaryske systemen, beweging, gedrach en [[homeostaze (fysiology)|homeostatyske]] lichemsfunksjes, lykas sykheljen, [[bloeddruk]] en [[lichemstemperatuer]]. De arsensharsens binne de boarne fan [[motoryk|beweging]], [[ûnthâld]] en (by hegere soarten) [[kognysje]] ([[bewustwêze]]) en [[emoasje]].
== Anatomy ==
Yn de measte harsens is in ferskil te sjen tusken [[grize stof]] en [[wite stof]]. Grize stof bestiet út de sellichssellichems en dendriten fan de neuroanen,; wite stof bestiet út myeline, de isolearjende laach om de [[akson]]s dy't de neuroanen oer lange ôfstân ferbine. De bûtenste lagen vanfan de [[telensefalon]] neamt menwurde de [[korteks serebri]] of harsenskors neamd. Dy bestiet benammen út grize stof. Utsein yn lagen komme sellichems ek foar yn kearnen. Se binne ferspraat oer it heule sintrale senuwstelsel. De aksoanen yn de wite stof binne omjûn troch in fetlike, beskermjende en isolearjende laach: [[myeline]]. Myeline is ferantwurdlik foar de kleur van de wite stof. [[Transfersaal|dwerstrochsneden]] fan de harsens jouwe ynsicht yn de struktuer fan de grize en wite stof binnen in plat flak (sjoch [[harsensanatomy]])
By legere wringedieren as ([[fisken]], [[reptilen]], [[amfibyen]]) bestiet de cortex cerebri út minder as seis lagen. Dizze struktuer wurdt ek wol [[allocortex]] neamd. By [[sûchdieren]] bestiet in diel fan de cortex cerebri út seis lagen. Dit diel wurdt de [[neokorteks]] neammd en leit boppe-op de âldere allocortex. By hegere sûchdieren lykas [[primaten]] foarmet de neokorteks in grutter diel fan de harsens as by legere zoogdieren. ▼
▲By legere wringedieren as ([[fisken]], [[reptilen]], [[amfibyen]]) bestiet de ''cortex cerebri '' út minder as seis lagen. Dizze struktuer wurdt ek wol ''[[allocortex]] '' neamd. By [[sûchdieren]] bestiet in diel fan de cortex cerebri út seis lagen. Dit diel wurdt de [[neokorteks]] neammd en leit boppe-op de âldere ''allocortex ''. By hegere sûchdieren lykas [[primaten]] foarmet de neokorteks in grutter diel fan de harsens as by legere zoogdieren.sûchbisten
[[Ofbyld:Encephalon.png|thumb|right|''Skematyske tekening mei de subdivyzjes fan de harsens fan in [[embryo]]. Letter sille dizze dielen har ûntwikkelje ta folwoeksen struktueren'']]
De harsens binne yn te dielen yn:
* ''[[Rombensefalon]]'' (efterharsens)
** ''[[Myelensefalon]]''
** ''[[Metensefalon]]''
* ''[[Mesensefalon]]'' (middenharsens)
* ''[[Prosencephalon]]'' (foarharsens)
** ''[[Diensefalon]]''
** ''[[Grutte harsens|Telensefalon]]''
In ienfâldiger en gongberder yndieling is:
* [[Grutte harsens|Serebrum]] (grutte harsens)
* [[LtseLytse harsens|Serebellum]] (lytse harsens)
* [[Harsenstamme]]
== Neurobiology ==
UndanksNettsjinsteande it ferskaat yn bistesoarten dy't harsens hawwe, binne der op sellulêr, struktureel en funksjoneel nivo in soad oerienkomsten. Op sellulêr nivo: de harsens besteane út twa soarten sellen: neuroanen en [[gliasel]]len. Beide soarten sellen komme foar as ferskillende seltypen mei ferskillendeferskate funksjes. Underling ferbûne neuroanen foarmje neuronale netwurken. Dizze netwurken besteane út skeakeljende eleminten (neuroanen) dy't mei elkoar ferbûn binne troch biologyske betriedding (senuwrizels). Ornaris binne neuroanen ferbûn mei minimaal 1000 oare neuroanen. Dizze tige spesjalisearre netwurken foarmje systemen dy't de basis foarmje fan [[persepsje]], aksje en hegere kognitive funksjes.
[[Ofbyld:Oligodendrocyte.png|thumb|right|''In oligoadendrosyt'']]
{{wurk}}
* [[Neurowittenskip]]
* [[Harsentumor]]
{{Boarnen|boarnfernijing=
{{Boarnenboarnfernijing=
* [http://www.museumkennis.nl/nnm.dossiers/natuurdatabase.nl/i003264.html Ynfo oer de wurking fan de harsens op NatuurInformatie.nl]
}}
|