Long: ferskil tusken ferzjes

Content deleted Content added
Swarte Kees (oerlis | bydragen)
oers
Swarte Kees (oerlis | bydragen)
fan nl:
Rigel 10:
== De minsk ==
=== Bou fan de longen ===
By de minsk is de rjochterlong wat grutter en hat trije longkwabben, de linker hast altiten (op ± 5% nei) twa (dit omdat it hert troch syn skeane lizzing mei de ûndrside yn de linkerhelte fan de boarstkas stekt). De ynademe lucht streamt troch de [[luchtpiip]] of ''trachea'' dy't him by de [[Carina (loftwegen)|carina]] splitst yn twa [[bronchiënbronchyen]], dy't har fierder fiere yn in systeem fan hieltiten mear, mar hieltiten finer fertûke pypkes, oantroant se úteinlik terjochte komt yn de tige lytse longtrachterkes. De wannen dêrfan binne útpûle ta lytse sekjes, de alveolesekjes, mei elk in tsiental blaasfoarmige útstulpings, de alveoalen of longblaaskes. Dizzen wurde omjûn troch in netwurk fan uterst fine bloedfetsjes, folle tinner as in hier. De soerstof yn de blaaskes passeart ûnder ynfloed vanfan de concentratiegradiëntkonsintraasjegradiïnt eenin heelflintertin dun vliesflues (membraan) en komt zosa inyn hetit bloed. DaarDêr wordtwurdt de zuurstofsoerstof voorfoar it grutste deeldiel aanoan [[hemoglobine]] gebondenbûn. Om de long ligtleit hetit longvlieslongflues, de [[pleura]]. De pleura bestaatbestiet uitút tweetwa bladenblêden, de pleura visceralis diedy't aanoan de long vastfêst zitsit en de pleura parietalis diedy't aanoan de binnenkant vanfan de borstwandboarstwand vastfêst zitsit. TussenTusken dezedizze tweetwa vliezenfluezen zit wat vochtfocht waardoorwêrtroch't zese ten opzichteopsichte vanfan elkaarelkoar kunnenferskowe verschuivenkinne (vergelijk metfergelykje mei 2 glazenglêzen platen metmei waterwetter ertussendertusken). De long is elastischelastysk en wilwol vanfan zichzelfhimsels inklappenynklappe, maarmar doortroch de onderdrukûnderdruk tussentusken de longvliezenlongfluezen aanoan de binnenkant vanfan de borstwand gebeurtbart dat nietnet. De long volgtfolget normaliterornaris de bewegingenbewegings vanfan de borstwandboarstwand. AlsAs erder lucht tussentusken de tweetwa pleurabladenpleurablêden komt, bvbg. doortroch eenin messteekmesstek inyn de borstkasboarstkas, valtfalt de onderdrukûnderdruk tussentusken de 2 pleurabladenpleurablêden wegwei en kankin de long samenvallengearfalle: erder ontstaatûntstiet eenin klaplong, ofwelofwol eenin [[pneumothoraxpneumotoaraks]]. DitzelfdeDitselde gebeurtbarrt bijby eenin ruptuurruptuer vanfan eenien of meermear alveoli: erder stroomtstreamt dan lucht vanuitfanút de long de pleuraholte inyn.
{{wurk}}
 
=== it sykheljen ===
[[Ofbyld:Diafragma ademhaling.gif|thumb|''Mulruftsykhelje'']]
By rêstich sykheljen wurdt de boarstholte vergrootfergrutte: de ribben wordenwurde naarnei vorenfoaren en omhoogomheech getrokkenlutsen, en hetit [[middenrif]]mulruft wordtwurdt minder bol. DoorTroch diede verruimendeferromjende beweging wordtwurdt ongeveerûngefear eenin halveheale liter lucht naarnei binnen gezogensûge. AdemhalenSykheljen doortroch eenin onderdrukûnderdruk te creërenkreëaren, wordtwurdt negatievenegative drukademhalingdruksykheling genoemdneamd. BijBy grotegrutte inspanningynspanning, zoalslykas bijby het hardlopenhurddraven, gaatgiet deit ademhalingsykheljen snellerflugger en dieperdjipper. De hoeveelheidhoemannichte lucht diedy't dan metmei éénien diepedjippe teugteuch naarnei binnen komt, kankin welwol totoant vierfjouwer liter stijgenstige. AlsAs de spieren dan weerwer verslappenferslapje, veertfearret de borstkasboarstkas weerwer terugewerom inyn haarhar oorspronkelijkeoarspronklike stand en krimpt de long inyn elkaarelkoar: de lucht wordtwurdt uitgeademdútademe. InademingYnademing is een actiefaktyf procesproses, uitademingútademing volgtfolget (bijby rustigerêstich ademhalingsykheljen) doortroch de terugverendeweromfearjende krachtkrêft vanfan de thoraxtoaraks en de long zelfsels. NietNet àlle lucht kankin wordenútademe uitgeademdwurde: zelfssels nanei eenin diepedjippe uitademingútademing blijftbliuwt erder altijdaltiten lucht inyn de longen achterefter, ongeveerûngefear 1,5 liter (het eindit ein-expiratoirekspiratwaar volumefolume).
Per minuutminút haalthellet eenin volwassenfolwoekden mensminsk inynrêst rustûngefear ongeveertolwe twaalfoant totsechtjen zestien keerkear adem. Per dagdei passeertpasseart zosa'n 10.000 liter lucht onzeús luchtwegen, op wegwei naarnei de longen. InYn eenin gemiddeld mensenlevenminskelibben vullenfolje de longen zichhar zosa'n 500 miljoen keerkear.
{{wurk}}
 
=== Sykhellingssintrum ===
Sykheljen is meast ûnbewust, we hoevenhoege nooitnea te denkentinken: ik moetmoat ademhalensykhelje. OokEk 's nachts gaat het proces gewoon door. (Er bestaat een aandoening waarbij dit niet het geval is: [[Ondines vloek]].)
AndersOars danas bijby de hartslaghertslach, kunnen we de ademhaling echter wel bewust een poos onderdrukken of extra ademhalen.
In de hersenstam bevindt zich het [[ademhalingscentrum]]. Dit centrum reguleert op basis van de koolzuurconcentratie in het bloed de ademhaling en houdt zo het koolzuurgehalte in het bloed vrijwel constant. Daarmee wordt tegelijkertijd de zuurstofconcentratie in het bloed op peil gehouden. Als de ademhaling door ziekte bemoeilijkt is, ontstaat een benauwdheidsgevoel dat door artsen ''dyspneu'' wordt genoemd, dit benauwdheidsgevoel is het gevolg van een verhoogde koolzuurconcentratie en/of een verlaagde zuurstofconcentratie in het bloed, de longen kunnen de koolzuurconcentratie niet meer op het juiste peil houden. Er komt dan een extra aantal hulpspieren in actie. Om de werking van die spieren te vergemakkelijken, ziet men benauwde mensen dikwijls rechtop in bed zitten, steunend op de armen.