Kanker: ferskil tusken ferzjes

Content deleted Content added
Swarte Kees (oerlis | bydragen)
Swarte Kees (oerlis | bydragen)
wurkleas
Rigel 4:
* der binne sellen dy't har ûnbehearske fermannichfâldigje en dit dwaan bliuwe;
* de woekerjende sellen wreidzje har út yn omlizzend weefsel en rjochtsje hjir skea oan (ynvasive groei of ynfiltraasje);
* de woekerjende sellen ferspriede har ek nei fier wei lizzende plakken yn it lichem (metastasearring ofwol [[útsaaiïngútsiedding]]). Dit bart middels de lymfefetten (lymfogene metastasearring), fia it bloed (hematogene metastasearring) en yn oanwêzige lichemsholten (bygelyks búkholte).
Hast alle [[medysk spesjalisme|medyske spesjalismen]] hâlde hathar dwaande mei kanker, mar benammen spesjalisten yn de [[onkology]] en [[radiotearapy]] hawwe har spesjalisearre yn de behanneling fan kanker. Yn 2008 wie kanker yn [[Nederlân]] foar it earst de wichtichste [[deadsoarsaak]].
[[Ofbyld:Adenocarcinoma coli.jpg|thumb|''Preparaat fan [[adenokarsinoom]]'']]
 
Rigel 11:
It wurd "kanker" is ôflaat fan it Latynske wurd "cancer", dat oarspronklik "kreeft" betsjut. De sykte hjit yn it [[Dútsk]] ek noch altiten "Krebs". De namme is ûnder oare al troch [[Galenus]] oan de oandwaning jûn, omdat yn earder tiden de sykte werkend waard oan de opfallend reade, swolde bloedfetten tichtby de swolms, dy't de artsen fan doe tinken diene oan de reade poatsjes fan in [[kreeften|kreeft]].
 
Kanker is in oandwaning dy't skaaimerke wurdt troch de ûnbehearske groei fan weefsels troch in oanhâldende seldieling. Sûne sellen yn it lichem diele (proliferearje) inkeld as soks nedich is lykas wannear't bepaalde organen oan fernijing of werstelling ta binne. By dizze selproliferaasje krije de sellen ek in spesifike foarm en grutte, ôfhinklik fan haren funksje, wat wy kenne as [[seldifferinsjaasje]]. Dizze dieling en differinsjaasje stiet ûnder ynfloed fan meardere faktoaren: de útwindige faktoaren (hormoanen, gemyskgemyske stoffen, firussen, ...) en de ynwindige sinjalen (aaiwiten dy't ûntsteane ûnder ynfloed fan spesifike regelgenen binnen de sel). Beide typen faktoaren kinne én in stimulearjende of in remjende ynfloed op de seldieling hawwe. Yn it gefal fan de ynwindige sinjalen sprekke wy fan sellulêre groeifaktoaren of groeiremmers.
 
As ien of meardere sellen ûntsnappe oan dizze regulearjende meganismen kin dêrút in lokale swolm of tumor ûntstean. By de ûntregeling fan it komplekse gearwurking fan groeibefoarderjende en groeiremjende faktoaren yn it foardiel fan de groeistimulaasje kin der selwoekering optrede. De dielende sellen (nijgroei of neoplasy) hawwe faak harren normale foarm en funksje ferlern. Wy sprekke pas echt fan in kanker yn it gefal fan de kwea-aardige (of maligne) tumors. Dizzen binne, yn tsjinstellingoars taas goedaardige (of benigne) tumor, yn steat om it orgaan wêryn't se ûntstien binne te ferneatigjen en net allinnich te beskeadigjen. Boppedat kinne se har ferspriede: troch in ynvaazje fan de omjouwing kinne se útgrioeieútgroeie oant yn it weefsel deromhinne. Eventueel kinne se har ek útsiedzje ( ek wol metastasearring) fia de bloed- en lymfestream om sa yn oare organen te bedarjen.
 
== Epidemiology ==
[[Ofbyld:Thorax pa peripheres Bronchialcarcinom li OF markiert.jpg|thumb|''Boarstfoto mei kanker yn de linker long'']]
Yn Nederlân waarden yn 2003 neffens de [[Nederlânske kankerregistraasje]] rom 73.000 gefallen fan kanker fêststeld. Yn 10% fan dizze gefallen is al earder in foarm fan kanker diagnostisearre. Elk jietjier stjerre yn Nederlân sa'n 38.000 minsken oan kanker. Op dit momint hawwe nei skatting saa'n 400.000 minsken yn Nederlân kanker.
* By manlju komme benammen de folgjende typen kanker foar: [[prostaatkanker]], [[longkanker]] en [[termkanker]].
* By froulju komme it meast foar: [[boarstkanker]], [[termkanker]] en [[longkanker]].
Rigel 29:
* [[Maligne lymfoam|lymfoamen]]
* [[leukemy|bloedkanker]] (leukemy)
* [[osteosarcoomosteosarkoom|bonkekanker (osteosarcoom)]]
* [[hûdkanker]]
* [[maachkanker]]
Rigel 39:
 
== Klachten ==
* Der ûntsteane swolms (''[[tumor]]s''). Hoewol't it wurd 'tumor' foar pasjinten faak in eangstige byklank hat betsjut it neat mear as minder asgewoan 'swolling'. In tumor kin likegoed goed- as kwea-aardich wêze. In goedaardige tumor wurdt ek wol [[benigne]] neamd, in kwea-aardige [[maligne]]. By kanker is der sprake fan maligne tumors.
* Kankerweefsel genêst net goed en begjint maklik te blieden. Bloedferlies (bg. by [[ûntlêsting]], [[urine]], út de [[tit]] of by [[hoast]]jen) is ien fan de wichtichste iere warskôgingssymptomenwarskôgingssymptoamen.
* De swolms drukke op oare strktuerenstruktueren en behinderje de wurkinwurking dêrfan. By de [[term]] kin bg. passaazjetrochgong fan fiedsel ûnmooglik wurde; by it [[rêgemurch]] kinne [[ferlamming]]en ûntstean; yn [[bonke (anatomy)|bonken]] kinne brekken optrede; by [[senuw]]en kin pine ûntstean; yn de holle ûntsteane der ek oare neurologyske problemen lykas [[epilepsy]]. As it [[bienmurch]] troch tumorweefsel ferfongen wurdt ûntsteane slimme [[bloedearmoede]] en [[stjurringssteurnis]]sen.
* Kanker feroarsaket faak feroaring fan de stofwikseling en regulaasje dêrfan (''paraneoplastyske syndroamen''), wêrûnder:
** Ferhege hormoanproduksje.
Rigel 69:
Binnen de onkology bestaan as behannelingsopsjes:
* [[Sjirurgy]],
* [[RadiotearapyRadioterapy]],
* [[Hypertermy]],
* [[GemotearapyGemoterapy]] mei help fan sytostatika
Ofhinklik fan de gefoelichheid foar it type behanneling fan de tumorsellen, en/of mooglikheid om it hielndalhielendal operatyf wei te heljen, en/of oanwêzichheid fan metastazen, wurdt in kombinaasje fan meardere typen behannelingstechniken brûkt. De ferskillende metoades kinne yn it ramt fan de kuraasje mar ek as palliaasje brûkt wurde. As der noch gjin metastazen binne, is it sjirurgysk weiheljen fan de tumor soms kuratyf. By te fier foardere kanker kin soms dochs besluten wurde ta sjirurgy om bygelyks de pine fan de pasjint te fersêftsjen.
 
Neist dizze behannelingen binne der ek nije tearapyenterapyen ûntwikkele, lykas [[gentearapygenterapy]] en [[immunotearapy]]. Dizze eksperimintele behannelingen binne faak ûnderdiel fan wittenskiplik ûndersyk. ImmunotearapyImmunoterapy is wylskwyls deisigedeistige praktyk; bekendste foarbyld is de behanneling fan [[boarstkanker]] mei [[trastuzumab]] (Herceptin).
 
== Undersyksynstituten ==