|
== Skiednis ==
[[Ofbyld:Wrightflyer.jpg|thumb|''De earste flecht fan de bruorren Wright, 17 desimber 1903, 10.35 oere'']]
Utfiners wienen oan de ein fan de 19e ieu dwaande mei it útfinen fan in ferfiermiddel dêr't motirisearre mei flein wurde koe. De [[loftballon]] wie al yn [[1783]] útfûn, it sweeffleantúch waard foar it earst súklsesfolsúksesfol testen troch [[Otto Lilienthal]] yn 1891. Yn 1903 wisten de Amerikaanske [[Bruorren Wright]] as earste minsken mei harren sels boude en motorisearre fleantúch, "The Flyer", in kontrolearre flecht te meitsjen. Yn Nederlân fleach it earste fleantúch op [[27 juny]] [[1909]], bestjoerd troch [[Charles de Lambert]]. Yn 1910 makke de Frânsman [[Henri Fabre]] it earste [[wetterfleantúch]], dit makke it mooglik gruttere fleantugen te meitsjen omdat se net ôfhinklik wienen fan de lingte fan in fleanfjild. Twa jier letter kaam [[Curtiss]] mei de earste [[Wetterfleantúch|fleanboat]]. Yn datselde jier waard ek it earste eksperimint die mei opstigen fan in skip ôf troch [[Eugene Burton Ely|Eugene Ely]].
Hoewol't der eksperimintearre waard mei it ferfier fan post en passagiers, zou het vliegtuig vooral nog als sport- en stuntapparaat gebruikt worden. Sûnt 1911 begûnen de Europeeske legers har te ynteressearjen foar it vliegtuig met het oog op een aankomende oorlog, die zou uitlopen in de [[Eerste Wereldoorlog]], al concentreerden de Duitsers zich nog lange tijd op de [[Zeppelin (luchtschip)|Zeppelin]]. De Eerste Wereldoorlog werkte in Europa als een katalysator op de ontwikkeling van het militaire vliegtuig. Men begon vliegtuigen in te zetten als [[Militaire verkenning|verkenner]]. Toen de vijanden vervolgens met elkaar in conflict kwamen in de lucht, kwam het [[jachtvliegtuig]] in beeld. Dit werd uitgerust met [[mitrailleur]]s op de motorkap. Door [[Sikorsky Aircraft Corporation|Sikorsky]]'s experimenten met viermotorige vliegtuigen gingen [[bommenwerper]]s tot de mogelijkheden behoren. De Britse marine ging verder met het opstijgen en landen vanaf schepen, wat resulteerde in de eerste [[Torpedo (wapen)|torpedobommenwerpers]]. ▼
▲Hoewol't der eksperimintearre waard mei it ferfier fan post en passagiers, zou het vliegtuig vooral nog als sport- en stuntapparaat gebruikt worden. Sûnt 1911 begûnen de Europeeske legers har te ynteressearjen foar it vliegtuigfleantúch metmei hetit oogeach op eenin aankomendekommende oorlogoarloch, diedy't zouútrinne uitlopensoe inyn de [[ EersteEarste WereldoorlogWrâldoarloch]], al concentreerdenkonsintrearren de DuitsersDútsers zichhar nognoch lange tijdtiid op de [[Zeppelin ( luchtschiploftskip)|Zeppelin]]. De EersteEarste WereldoorlogWrâldoarloch werktewurke inyn Europa alsas eenin katalysator op de ontwikkelingûntwikkeling vanfan hetit militairemilitêre vliegtuigfleantúch. MenDEr begonwaard vliegtuigenbegûn inom fleantugen yn te zettensetten alsas [[ MilitaireMilitêre verkenningferkenning| verkennerferkenner]]. ToenDoe't de vijandenfijannen vervolgensdêrnei metmei elkaarelkoar inyn conflictkonflikt kwamenkamen inyn de luchtloft, kwamkaam hetit [[ jachtvliegtuigjachtfleantúch]] inyn beeldbyld. Dit werd uitgerust metkrige [[mitrailleur]]s op de motorkapmotorkape. DoorTroch [[Sikorsky Aircraft Corporation|Sikorsky]] 's experimentensyn meteksperiminten viermotorigemei vliegtuigenfjouwermotorige gingenfleantugen waarden [[ bommenwerperbommesmiter]]s tot de mogelijkheden behorenmooglik. De Britse marine ginggie verderfierder metmei hetit opstijgenopstigen en landenlannen vanaffan schepenskippen ôf, wat resulteerderesultearre inyn de eersteearste [[Torpedo (wapen)| torpedobommenwerperstorpedobommesmiters]].
Nei de oarloch kamen veel vliegers en vliegtuigen zonder werk te zitten. Men ging de bommenwerpers ombouwen tot de eerste volwaardige passagiersvliegtuigen om de moeilijke naoorlogse jaren door te komen. Terwijl de passagiersvliegtuigen steeds beter werden, stonden de ontwikkelingen in de militaire tak nagenoeg stil. Alleen de luchtraces gaven vliegtuigbouwers de mogelijkheid om nieuwe technieken uit te proberen. Uit deze luchtracers ontstond dan ook de eerste nieuwe generatie jachtvliegtuigen waarmee de [[Tweede Wereldoorlog]] werd ingegaan. Ook deze oorlog werkte als een katalysator op de ontwikkeling.
Het [[zweefvliegtuig]] werd in Duitsland tot in de finesses doorontwikkeld om het [[Vrede van Versailles (1919)|verdrag van Versailles]] te ontduiken. Daarnaast ontstonden er duikbommenwerpers, nachtjagers en de straalmotor werd geïntroduceerd.
Nei de oarloch kamen in soad fleanders en fleantugen sûnder wurk te sitten. Bommesmiters waarden omboud ta de earste folweardige passazjiersfleantugen om de moeilike neioarlochske jierren troch te kommen. Wylst de passazjiersfleantugen geandewei better waarden, stienen de ûntwikkelingen yn de militêre takke sa goed as stil. Allinnich de loftraces joegen fleantúchbouwers de mooglikheid om nije techniken út te probearen. Ut dizze loftracers ûntstie dan ek de earste nije generaasje jachtfleantugen wêrmei't de [[Twadde Wrâldoarloch]] yngien waard. Ek dizze oarloch wurke as in katalysator op de ûntwikkeling.
It [[sweeffleantúch]] waard yn Dútslân ta yn de finesses trochûntwikkele om it [[Frede fan Versailles (1919)|ferdrach fan Versailles]] te ûntdûken. Dêrneist ûntstienen der dûkbommesmiters, nachtjagers en de strielmotor waard yntrodusearre.
Nei de Twadde Wrâldoarloch soarge de wapenwedrin tusken it ûntstiene [[Warschaupakt]] en de [[NoordNoard-AtlantischeAtlantyske VerdragsorganisatieFerdrachsorganisaasje|NAVO]] totta eenin blijvendebliuwende prikkelprikel om metmei nieuwenije vliegtuigenfleantugen te komenkommen. De vliegtuigenfleantugen moestenmoasten hogerheger, sneller en langer inyn de luchtloft kunnenbliuwe blijvenkinne. [[Chuck Yeager]] ginggie doortrioch de geluidsbarrièrelûdsbarriêre, spionagevliegtuigenspionaazjefleantugen vlogenfleagen vervolgensdêrnei totoant drietrije maalkear zosa snelhurd alsas hetit geluidlûd. TevensEk werdwaard metmei de introductieyntroduskje vanfan de [[F-16 Fighting Falcon|F16]] eenin vliegtuigfleantúch geïntroduceerdyntrodusearre dat alleenallinnich konfleane vliegenkoe metmei behulphelp vanfan eenin [[computerkompjûter]], hetit zogenaamdesaneamde [[fly-by-wire]]-principeprinsipe.
Yn dyselde tiid kaam ook het massatoerisme op in de westerse landen. Niet alleen werden de passagiersvliegtuigen steeds groter, zoals de [[Boeing 747]], maar ook steeds sneller, met als hoogtepunthichtepunt de [[SupersonischeSupersoanyske snelheid|supersonischsupersoanysk]]e [[Concorde (vliegtuigfleantúch)|Concorde]]. InYn diezelfdedyselde tijdtiid ontwikkelde zich ook de [[Privéjet|privé- of zakenjet]], zodat belangrijke zakenlieden niet gebonden waren aan vliegtijden en krappe vliegtuigen. Vlak voor het uiteenvallen van het Warschaupact en de [[Sovjet-Uny]] werd de [[Stealth (techniek)|stealth]]-techniek toegepast op andere vliegtuigen dan alleen de spionagevliegtuigen. De ontwikkeling van het gevechtsvliegtuig gaat sinds de val van het [[communisme]] minder hard. De Europese landen lopen tegen de enorme ontwikkelingskosten op, waardoor men gezamenlijk met moeite de [[Eurofighter Typhoon|Eurofighter]] van de grond weet te krijgen. Kleinere landen, zoals Taiwan, Israël, Korea en Zweden weten het hoofd boven water te houden door het maken van militaire vliegtuigen die gebaseerd zijn op bestaande technieken, terwijl de kosten voor de Amerikaanse [[F-35 Lightning II|F35]] alleen maar oplopen. In de burgerluchtvaart gaan de ontwikkelingen echter door. Airbus kiest voor groter met de dubbeldeks [[Airbus A380|A380]]. Boeing kiest voor zuinig en milieuvriendelijker met de [[Boeing 787|787]].
{{Commonscat|Aircraft}}
| 