Lins (optyk): ferskil tusken ferzjes

Content deleted Content added
No edit summary
Swarte Kees (oerlis | bydragen)
No edit summary
Rigel 2:
In '''lins''' is in transparant, meastentiids [[glês|glêzen]] foarwerp dêr't [[ljochtstriel|ljochtstrielen]] mei konvergearre dan wol divergearre wurde kinne. De measte linzen binne saneamde sfearyske linzen, linzen mei twa bolfoarmige oerflakken. Dêrneist binne der ek noch silindryske en oarsfoarmige linzen.
 
== Linzen nei foarm ==
{{stobbe-natuerkunde}}
Linzen kinne ûnderskieden wurde nei uterlike foarm (bol of hol), en nei de wiskundige foarm (al as net sfearysk) fan it bolle of holle oerflak.
 
=== Bolle en holle lenzen ===
{| align="right" style="margin-left:2em;"
|-
| align="center" | [[Ofbyld:Lens types 2.svg|275px]]
|-
| align="center" | ''Ferskillende lisnfoarmen''
|}
 
In ''bolle'' (konvekse) of ''positive'' lins is oan beide siden bol (no. 1 yn it ôfbyld hjirneist), oan ién side bol en oan de oare side flak (2), of oan ién side bol en oan de oare sadanich hol dat de kromming oan de bolle side grutter is as dy oan de holle side (3). Oer it algemien dus in lins dy't ''yn'e midden dikker is as oan de râne''.
 
In ''holle'' (konkave) of ''negative'' lins is oan beide siden hol (4), oan ién side hol en oan de oare flak (5), of oan ién side hol en oan de oar sadanich bol dat de kromming oan de holle side grutter is as dy oan de bolle side (6). Yn it algemien dus in lins dy't ''yn'e midden tinner is as oan de râne''.
 
Yn de folksmûle wurdt in holle (dus negative) lins faak in ''ferlytsjende'' lins neamd. Neffens datselde spraakgebrûk soe in bolle (positive) lins altiten fergrutsje, mar dat kloppet net altitem.
 
=== Sfearyske linzen ===
Mei [[Sfear (wiskunde)|sfearyske]] linzen, die door twee bolvormige oppervlakken (of één bolvormig en één vlak oppervlak) worden begrensd, kunnen beelden vergroot of verkleind worden. Voor veel doeleinden worden groepen van lenzen gebruikt die, afhankelijk van het toepassingsgebied, meestal ''[[objectief (optica)|objectief]]'' worden genoemd. Ook een [[oculair]] van een [[microscoop]], [[Telescoop (optica)|telescoop]] of andere optische instrumenten bestaat meestal uit verscheidene lenzen. Het menselijk [[Menselijk oog|oog]] bevat ook een lens.
{{wurk}}
Voor zeer grote, sterke lenzen, zoals in vuurtorens, schijnwerpers e.d., worden meestal zgn. [[Fresnellens|Fresnellenzen]] gebruikt. Deze leveren een grote materiaalbesparing en daardoor ook gewichtsbesparing op. De meeste Fresnellenzen zijn in beginsel sferisch van vorm, maar er zijn ook andere vormen, zoals paraboloïdische.
 
Voor de ''vergrotingsfactor'' van een lens zie verderop onder [[#Vergroting|Vergroting]].
 
=== Asferische lenzen ===
Er zijn ook lenzen waarvan één of beide oppervlakken niet-sferisch zijn, bygelyks silindryske linzen
 
{| align = "right" style = "margin-left: 1em;"
|-----
| align = "center" | [[Ofbyld:20100113 CylindricalMagnifier 0381.jpg|300px]]
|-----
| align = "center" | ''Cilindrische loep''
|}
Deze zijn gemakkelijker te maken dan parabolische. In een goedkope vorm, vaak van kunststof, worden zij wel gebruikt om schaal­verde­lingen beter te kunnen aflezen. Er bestaan ook cilindrische vergrootglazen als leesloep voor zwakzienden.
Sommige [[Rekenliniaal|rekenlinialen]] hadden een loper in de vorm van een [[Cirkelsegment|cilindersegment]] dat door middel van een ingenieuze constructie zover omhooggetrokken kon worden, dat hij als een cilindrische loep werkte.
 
== Brandpunten en brandpuntsafstand ==
{| align = "right" style = "margin-left: 2em;"
|-----
| align = "center" | [[Ofbyld:Two focal points.svg|550px]]
|-----
| align = "center" | ''Elke lens heeft twee brandpunten<br />F<sub>1</sub> = voorwerpszijdig brandpunt; F<sub>2</sub> = beeldzijdig brandpunt;<br /> ''f''<sub>1</sub> = voorwerpszijdige brandpuntsafstand; ''f''<sub>2</sub> = beeldzijdige brandpuntsafstand''
|}
Elke lens heeft twee ''brandpunten'' of ''focussen''. Bij een positieve lens zijn dat
# het punt waar evenwijdig invallende stralen na doorgang door de lens samenkomen (of zouden samenkomen als ze onderweg geen andere lens of een obstakel zouden zijn tegengekomen) (zie rood in nevenstaande afbeelding), en
# het punt waar stralen vanuit moeten komen om na doorgang door de lens een evenwijdige bundel te leveren (blauw).
Omdat de lichtweg omkeerbaar is, komen 1) en 2) op hetzelfde neer.
 
By in negative lins binne it
# het punt waar invallende stralen na doorgang door de lens vandaan lijken te komen (rood), en
# het punt waar het verlengde van de evenwijdig invallende stralen zouden samenkomen wanneer ze zodanig invallen dat ze na doorgang door de lens een evenwijdige bundel vormen (blauw). Omdat het bij negatieve lenzen gaat om punten waar de stralen vandaan ''lijken'' te komen resp. samen ''lijken'' te komen, spreekt men hier van ''virtuele brandpunten''. Weer is de lichtweg omkeerbaar.
 
De ''brandpuntsafstand'' is in beide gevallen de afstand tussen de brandpunten en het midden van de lens. Mits de brekingsindices van de stoffen aan weerszijden van de symmetrische lens gelijk zijn, zijn ook de brandpuntsafstanden aan weerszijden gelijk.
 
Brandpuntsafstanden kunnen uiteenlopen van enkele millimeters (opneemlensje in een cd-speler, microscoopobjectieven, [[fisheye-objectief]] van een fototoestel), tot enkele meters (bij een telescooplens). In onderstaande figuur (links) wordt de brandpuntsafstand ''f'' aangegeven. Te zien is dat het licht van een verre lichtbron (de evenwijdige rode lijnen) na passage door de lens in het brandpunt samenkomen ([[Convergentie en divergentie (optica)|convergeren]]).
 
{| align = "center"
|-----
| align = "center" | [[Ofbyld:Positive lens 2.svg|300px]]
| width = "50" |
| align = "center" | [[Ofbyld:Large convex lens.jpg|300px]]
|-----
| align = "center" | ''Positieve lens: stralengang schematisch''<br />(A = optische as; ''R''<sub>1,2</sub> = kromtestralen; ''d'' = dikte;<br />F = brandpunt; ''f'' = brandpuntsafstand)
||
| align = "center" | ''Positieve lens: demonstratieopstelling''<br />&nbsp;<br />&nbsp;
|}
In onderstaande figuur (links) is te zien dat het licht van een verre lichtbron, de rode evenwijdige lijnen aan de linkerkant van de figuur, na het passeren door de lens uit elkaar gaan ([[Convergentie en divergentie (optica)|divergeren]]). Het virtuele brandpunt is het punt waar deze divergerende lichtstralen schijnbaar vandaan komen.
 
{| align = "center"
|-----
| align = "center" | [[Ofbyld:Negative lens 2.svg|300px]]
| width = "50" |
| align = "center" | [[Ofbyld:Concave lens.jpg|300px]]
|-----
| align = "center" | ''Negatieve lens: stralengang schematisch''
||
| align = "center" | ''Negatieve lens: demonstratieopstelling''
|}
== Sjoch ek ==
* [[Bril]], [[Bifocaal brillenglas]], [[Multifocaal brillenglas]] en [[Contactlens]] voor toepassingen in brillen
* [[Microscoop]] foar tapassing yn microscopen
* [[Objectyf (fotografy)]] voor fotografische toepassingen
* [[Objectyf (optica)]] voor algemene uitbreiding naar samengestelde lenzen
* [[Oculair]] voor toepassing in oculairs voor allerlei instrumenten
* [[Optyske schijf]] voor toepassingen in cd- en dvd-spelers
* [[Projector]] en [[Condensor (optica)]] voor toepassingen in projectoren; een [[vergrotingsapparaat]] is functioneel vergelijkbaar met een projector
* [[Schotelantenne]], [[Omroepsatelliet]], [[Radar]], [[Radiotelescoop]] en [[Elektronenoptica]] voor niet-optische toepassingen
* [[Verrekijker]], [[Hollandse kijker]], [[Telescoop (optica)|Telescoop]] en [[Spiegeltelescoop]] voor toepassingen in verrekijkers, telescopen etc.
 
{{Boarnen|boarnefernijing=
* [[Bram van Heel|Van Heel, A.C.S.]]: ''Inleiding in de optica'', De Haach, 1964 (een klassiek studieboek van de [[Technische Universiteit Delft|TU Delft]])
* Longhurst, R.S.: ''Geometrical and Physical Optics'', 2e ed., London, 1967 (begin jaren ’70 in gebruik aan onder andere de [[Universiteit Twente]])
---------
<references />
}}
 
{{Commonscat|Lenses}}
 
[[Kategory:Natuerkunde]]
 
[[ar:عدسة (بصريات)]]
[[az:Linza]]
[[be:Лінза]]
[[bg:Леща (оптика)]]
[[bn:লেন্স]]
[[bs:Leća]]
[[ca:Lent]]
[[cs:Čočka (optika)]]
[[da:Optisk linse]]
[[de:Linse (Optik)]]
[[el:Φακός]]
[[en:Lens (optics)]]
[[eo:Lenso (optiko)]]
[[es:Lente]]
[[et:Lääts]]
[[eu:Leiar]]
[[fa:عدسی]]
[[fi:Linssi (optiikka)]]
[[fr:Lentille optique]]
[[gan:透鏡]]
[[he:עדשה]]
[[hi:लेंस]]
[[hr:Leća (optika)]]
[[ht:Lantiy]]
[[hu:Optikai lencse]]
[[id:Kanta]]
[[is:Linsa]]
[[it:Lente]]
[[ja:レンズ]]
[[ko:렌즈]]
[[lt:Lęšis (optika)]]
[[lv:Lēca]]
[[mk:Оптичка леќа]]
[[ml:ലെന്‍സ്]]
[[ms:Kanta]]
[[nn:Optisk linse]]
[[no:Optisk linse]]
[[pl:Soczewka]]
[[pt:Lente]]
[[qu:Linti]]
[[ro:Lentilă]]
[[ru:Линза]]
[[sh:Leća]]
[[si:කාච (ප්‍රකාශ)]]
[[simple:Lens]]
[[sk:Šošovka (optika)]]
[[sl:Leča (optika)]]
[[sr:Сочиво (оптика)]]
[[sv:Lins]]
[[ta:வில்லை]]
[[te:కటకము (వస్తువు)]]
[[th:เลนส์เว้า]]
[[tr:Mercek]]
[[uk:Лінза]]
[[ur:عدسہ (بصریات)]]
[[vi:Thấu kính]]
[[zh:透镜]]