Súdhorn (gemeente): ferskil tusken ferzjes

Content deleted Content added
Swarte Kees (oerlis | bydragen)
Swarte Kees (oerlis | bydragen)
red, plakynfo Súdhorn op eigen side
Rigel 19:
}}
[[Ofbyld:Zuidhorn. Herv.kerk.JPG|thumb|225px|''Herfoarme tsjerke Súdhorn'']]
'''Súdhorn''' (''Zuidhorn'') is in doarp en [[gemeente]] yn it westen fan [[Grinslân]]. De hjoeddeiske gemeente is ûntstien op 1 jannewaris 1990 troch it gearfoegjen fan fjouwer gemeenten, nammentlik: [[Adewert]], [[Gryptsjerk]], [[Oldehove]] en [[Súdhorn (plak)|Súdhorn]].
 
== Algemien ==
Rigel 61:
 
=== Buorskippen ===
[[Aalsum]], [[BalmahuizenBalmahuzen]], [[BarnwerdBarnwert]], [[De Kampen (Súdhorn)|De Kampen]], [[De Poffert]], [[Diepswal (ZuidhornSúdhorn)|DiepswalDjipswâl]], [[Electra (plak)|Electra]], [[Englum]], [[FransumFrânsum]], [[Frytum]], [[GaaikemadijkGaaikemadyk]], [[GaaikemaweerGaaikemawear]], [[GaarkeukenGearkeuken (Grinslân)|GaarkeukenGearkeuken]], [[HeereburenHeerebuorren]], [['t Hoekje (ZuidhornSúdhorn)|'t Hoekje]], [[HoogemeedenHegemieden]], [[Ikum]], [[KenwerdKenwert]], [[Kievitsburen]], [[Korhorn]], [[LagemeedenLegemieden]], [[LammerburenLammerbuorren]], [[NieuwklapNijklap]], [[NoorderburenNoarderbuorren]], [[NoordhornergaNoardhornerga]], [[NoordhornertolhekNoardhornertolhikke]], [[OkswerdOkswert]], [[Pama (Grinslân)|Pama]], [[RuigewaardRûgewaard]], [[RuigezandRûgesân]], [[SelwerdSelwert (ZuidhornSúdhorn)|SelwerdSelwert]], [[SpanjaardsdijkSpanjertssdyk]], [[Steentil]] en [[WierumerschouwWierumerskou]] (gedeeltelijkgedieltlik).
 
== Doarp Súdhorn ==
Súdhorn en it krekt noardliker Noardhorn binne ûntstien yn in gebiet dêr't eartiids de see oan ta rikte en fruchtbere klaai ôfsette. Lange tiid wie Noardhorn de grutste kearn. No wurde Noardhorn en Súdhorn skieden troch it [[Van Starkenborghkanaal]]. De kearn fan it doarp leit op in sânrêch fan sa'n fjouwer kilometer lingte (''De Gast''), dy't it wenjen hjir eartiids mooglik makke. It sintrum is [[beskerme doarpsgesicht]]. Súdhorn telt 27 [[ryksmonumint]]en.
[[Ofbyld:Zuidhorn, plein.JPG|thumb|225px|''Súdhorn sintrum'']]
[[Ofbyld:Sudhorn, skathûs..JPG|thumb|225px|''It skathûs fan de Hanckemaboarch'']]
 
=== Boargen ===
It doarp waard stadichoan it wenplak fan rintenierjende begoedige boeren. Sa waarden yn en om Súdhorn 3 [[boarch|boargen]] set; de [[Jellemaboarch]], [[Klinkemaboarch]] en [[Hanckemaboarch]]. De lêste dêrfan waard om [[1878]] hinne ôfbrutsen, mar it saneamde [[skathûs]] (de pleats by de boarch) bleau oer en is yn [[1965]] opnij boud. De omtrekken fan de boarch binne yn lytse balstiennen skean foar it skathûs oanjûn, yn [[1993]], op inysjatyf fan de Historische Kring Zuidhorn. Dizze boach hat lang it oansjen fan it doarp bepaald en it wapen fan de famylje Hanckema [http://www.ngw.nl/z/zuidhorn.htm] wie oant de gemeentlike weryndieling fan [[1990]] ek it wapen fan doarp en gemeente. De Hanckema's wurde nammentlik beskôge as de stchters fan it doarp.
 
=== "Faansche Gruwelen" fan 1731 ===
Yn 1731 wie der yn Súdhorn in grutte iepenbiere eksekúsje fan 22 manlju dy't harren bekweade hawwe soenen oan de 'godleaze praktyk' fan de 'sodomy/''crimen nefandum''' ([[homoseksualiteit]]). Dizze terjochtstelling wie part fan in lanlike kampanje tsjin 'ketterijen'. De heksejacht op 'sodomiten' wie ûntstien troch it politike manifest ''Helsche Boosheyt of grouwelycke sonde van Sodomie'' fan predikant Bijler út [[Niekerk (Gruttegast)|Niekerk]], dy't fan betinken wie dat sokke sûnden bestaft wurde moasten neffens de wetten fan Mozes sa as beskreaun is yn it [[Alde Testamint]] fan de [[bibel]]. De jacht op 'sûnders' waard iepene troch [[grytman]] [[Rudolf de Mepsche]] dy't it betjoer foarme op de boarch Bijma yn [[Faan]]; hy hie him oerhelje litten. Wiidweidige tramtaasje fan de arrestanten ([[pinebank]], skonkizers en fuotizers) late ta it neamen fan nije persoansnammen. Fral Mepsche, dy't fan de kant tasjen moast hoe't oaren op bestjoerlike posten set waarden, seach syn kâns en pakte politike tsjinstanners op. In soad minsken út Noardhorn en Súdhorn waarden oanklage en martele. Guon pommeranten flechten nei Grins, mar ek dêr waarden guonts fan harren arrestearre en tramtearre. Twa persoanen ferlearen it libben. Lang om let waarden 22 galgen oprjochte oan de Westergast yn Súdhorn en op [[24 septimber]] [[1731]] waarden de feroardielden [[wjirging|smoard]] en doe ferbaarnd. De oanklage persoanen hienen gjin ynspraak; it wie in swarte side yn de skiednis fan de rjochtspraak. Neitiid waarden grytmannen bûn oan strangere regels, sadat yn heger berop gien wurde koe. Mepsche waard ferfolge, mar nea feroardield. Hy besocht om besittingen fan begoedige feroardielden te krijen (fral fan syn tsjinstanner jonker Clant út Súdhorn), it brocht in soad haat tsjin him geande ûnder it folk en bestjoerders. Hy stoar mei in protte skuld. <ref> Gemeente Grootegast: [http://www.grootegast.nl/index.php?simaction=content&mediumid=6&pagid=212&stukid=685 Geschiedenis van de gemeente: ''Jonkerspraktijken 1700 - 1750''] </ref> <ref> W. Bouwland, [http://home.planet.nl/~bouwl003/dutch/groningen34.html ''Rudolf de Mepsche of De Faansche Gruwelen'']</ref>
[[Ofbyld:Zuidhorn, nije wenwyk.JPG|thumb|225px|''Nije wenwyk yn Súdhorn'']]
=== Utwreiding ===
Súdhorn moat yn de fyzje fn de provinsje Grinslân nei 2007 noch flink útwreide wurde. Dy plannen foarsjogge ek yn it ferlizzen fan de N355, de âlde [[Grinzer strjitwei|wei Grins-Ljouwert]]. It útstelde trasee hat de ynwenners fan [[Noardhorn]] fûl tsjin protestearre.
 
== Iepenbier ferfier ==
De gemeente Súdhorn leit sûnt [[1866]] oan it spoar [[Grins (stêd)|Grins]]-[[Ljouwert (stêd)|Ljouwert]], en hat in stasjon. [[Autobus|Buslinen]] yn de gemeente binne:
* line 11: Grins-Grins Zernike-Súdhorn
* line 30: Súdhorn-Noardhorn-NiezijlNijsyl-Gryptsjerk-[[Fiskflyt]]-[[Boerum]]-[[Muntsjesyl]]
* line 32: Súdhorn-Noardhorn-Niezijl-Kommersyl-Muntsjesyl-[[Kollum]]
* line 35: Grins-[[Aduard]]-Den Ham-Oldehove-Winsum
* line 39: Grins-Súdhorn-[[Gruttegast]]-[[Sebaldebuorren]]
* line 637: Grins-Súdhorn-Noardhorn-NiezijlNijsyl-Gryptsjerk-Kommersyl-Muntsjesyl (skoalbernline)
 
{{boarnen|boarnefernijing=