Willem Tell: ferskil tusken ferzjes

[[Ofbyld:Wilhelm Tell Denkmal Altdorf um 1900.jpeg|thumb|right|''MonumentMonumint foar Willem Tell yn Altdorf ± 1900'']]

'''Willem Tell''' soe oan it begjin fan de [[14e ieu]] libbe hawwe yn [[Switserlân]] en waard benammen bekend troch it luykneamdelykneamde toanielstik fan [[Friedrich Schiller]] en de [[opera]] fan [[Gioacchino Rossini]].

It ferhaal giet dat de legindaryske [[krúsbôge]]sjitter Willem Tell yn [[1307]] wegerde de hoed te groetsjen dy't lânfâd Gessler op in staakstôk op it doarpsplein setten hie as symboal foar it hearskjende [[HabsburgHabsburch]]. Gessler ûnthjitte him dêrop mei syn bôge in [[Appel (frucht)|appel]] fan de holle fan syn jonkje te sjitten. Willem Tell helllehelle twa pylken út syn koker en skeat der ien mei súkses troch de appel. Doe't Gessler frege wat de bedoeling fan de oare pylk wie, andere hy dat dy foar de lânfâd ornearre wie as hy syn soantsje deafdedeade hawwe soe. HjirneiDêrnei waard hy finzen nomd. Wylst Tell yn in boatsje oer de [[Fjouwerwâldstedenmar]] nei de finzenis brocht waard, stust in stoarm op en wist hy te ûntkommen. Willem Tell gie gau werom nei [[Küssnacht am Rigi|Küssnacht]] en skeat de hate lânfâd dea mei syn krúsbôge.

De rest fan de Tell-legendeleginde fermeldt allinnich dat hy yn [[1315]] mneifochten hawwe soe yn de [[Slach by Morgarten]] tsjin de Eastenrykske hartoch Leopold I en yn [[1354]] ferdronken wêze soe yn de wylde berchbeek Schächenbach doe't hy in bern besocht te rêden.

Krektas syn Ingelske 'kollega' [[Robin Hood]] is Tell's avontoerlike llibbenlibben faak ferfilme, ek as dropde dêrop trochborduerjende televyzjerige.

Der is gjin inkel bewiis dat Willem Tell echtwier bestien hat. De earste fermeldingfernijing fan de leginde is út [[1569]] yn it ''Chronicum Helveticum'' fan de Switserske historikushistoarikus [[Aegidius Tschudi|Aegidius (of Gilg) Tschudi]] oer de jierren 1000 - 1470. Undersikers hawwe lykwols fêststeld dat it ''Chronicum'' diels op soarchfâldich samle dokuminten, mar ek op fantasij basearre is.

Yn midden 1700 lies [[Gottlieb de Haller]], in gelearde út [[Bern (stêad)|Bern]], in âld [[Denemark|Deensk]] folkloristysk ferhaal oer Kening [[Harald BlauwtandBlauwtosk]], dy't regearde fan 936 - 987 en in [[Wytsingen|Wytsing]] haadman wie, Toko neamd, dy't twongen waard in appel fan de holle fan syn jonge soan te sjitten. De Haller skreau dêrop ''Willem Tell, in Deensk fabeltsje'', wêryndêryn bewearde hy bewearde dat de leginde baseare wie op it ferhaal oer Toko. DitDat kaam him lykwols djoer te stean, want it gefolch wie in gerjochtsferfolging en persoanlike drigeminten. Haller ferklearre dêrnei dat it ferhaal gjin serieus histoarysk wurk wie, mar nin utering fan literêre keunst en bea syn ekskuses oan. It boek waard op de merk fan Altdorf ferbaarnd. Dochs fêstige de episoade de oandacht op de leginde en histoarisy fûnen letter gjin dokumintaasje oer it bestean fan Willem Tell. Typysk is dat de meast resinte skiednis, fan 1000 siden tellende skiednis, fan Switserlân mar 20 regels oan Willem Tell bestedet.

'''Het verhaal van Willem Tell past perfect in de onafhankelijkheidsstrijd van [[Zwitserland]] en zijn [[Zwitserse landsknechten|landsknechten]] sinds [[1291]]. Sinds dat jaar verzet een aantal Zwitserse staatjes zich tegen de heerschappij van de [[Habsburg]]ers. [[Uri (kanton)|Uri]], waar Willem Tell woonde, behoorde hiertoe en werd één van de''' trije Katholieke ''oerkantons'' (met Schwyz en Unterwalden), dy't op 1 augustus it [[Zwitsers Eedverbond]] oprjochten.