Noardgermaanske talen: ferskil tusken ferzjes

De '''Noardgermaanske''' of '''Skandinavyske''' talen binne it [[Deensk]], it [[Noarsk]] ([[Bokmål]] en [[Nynorsk]]), it [[Sweedsk]], it [[Yslânsk]] en it [[Faeröersk]]. Se wurde meinammenbenammen yn [[Skandinavië]] sprutsen troch ûngefear 20 miljoen minsken.

De Noardgermaanske talen binne nauwer besibbe meioan de [[Eastgermaanske talen|Eastgermaanske]] as meioan de [[Westgermaanske talen|Westgermaanske]]. It Noardgermaansk is bekend fan [[runen]]ynskripsjes fanôf de 3e ieu nei Kristus. Der is in literêre tradysje fanôf de 9e ieu.

De fêstelân-Skandinavyske talen (Deensk, Noarsk en Sweedsk) binne oant op sekere hichte ûnderling fersteanber. Deensk en Bokmål lykje selswol sa sterk op inoar, dat sommige taalkundigen se as [[dialekt]]en fan deselde taal beskôgje.

De taalwittenskip brûkt ferskate yndielingen fan de Noardgermaanske talen yn 'ede ferskate taalperioades.

Foar it jier 1100 wie der ien inkele Noardgermaanske prototaal (''dǫnsk tunga'', [[Aldnoarsk|Âldnoarsk]]), diedy't echterlykwols enkelein dialectverschillenpear haddialectferskillen hie.

Dus makket menwaard foar diedy perioade in ûnderskied makke tusken it Westnoarsk en it Eastnoarsk: <ref name="haugen">Odd Einar Haugen, Grunnbok in norrønt språk, 2. utgåve, Gyldendal, Oslo 1995, ISBN 82-417-0506-9</ref> <!-- p. 17/18 -->

Dêrnei groeiden it Deensk en 'e oanbuorjende dialekten út inoar, sadat mender fan ûngefear 1100 oant ûngefear 1300 in nije yndieling oannimmeoannommen koewaard: <ref name="haugen"/>

Yn 'e lette middelieuwenmidsieuwen ûntwikkelden sichûntwikkelen de Noardgermaanske talen har nochal ferskillend: yn it Faeröersk en it Yslânsk bleaunen de âlde taalstruktueren (yn it bysûnder de [[bûging]]en) foar in grut part bewarre, wilenswyls se yn it Deensk, Noarsk en Sweedsk sterk ferienfâldige wurdenwaarden.

FanôfFan ûngefear 1500 kinôf menkin dus in tredde yndieling fan 'e Noardgermaanske talen oannimmeoannommen wurde: <ref name="haugen"/>

Dizze yndielingen binne gjin genetyske stambeammen yn it kaderramt fan 'e stambeamteory.

Sa asKrektas yn it Frysk hantearje de Noardgermaanske talen de [[SVO-folchoarder]] as standert. De [[persoansfoarm]] stiet altyd op 'eit twadde plak in 'ede [[haadsin]], wêrby't ek [[ynverzje (taalkunde)|ynverzje]] foarkomme kin. Fergelyk ta yllustraasje:

* ''Nei it feest gean ik nei hûs ta'' -- ''Efter festen '''gick jag''' hem'' (Sweedsk) -- ''Efter festen '''gik jeg''' hjem'' (Deensk)

It [[haadtiidwurd]] komt echterlykwols folledichfolslein foar it [[saaklik foarwerp]]:

De belangrykste ôfwiking fan 'e Fryske standertwoardfolchoardestandertwurdfolchoarder is it plak fan 'ede negaasje (It Sweedske ''inte''/''ej'', Deenske ''ikke''/''ej'', Noarske ''ikke''/''ikkje'' ensfh.):

Tekenjend foar de Noardgermaanske talen is dat it [[lidwurd|bepaald lidwurd]] foarkomt as in [[suffiks]] trochdat it oan it haadwurd "fêstplakt" wurdt; dit hjit ''oanhechtoanhechte lidwurd'' (itselde meias bygelyks yn it [[Arabysk]]). It Yslânsk hat as ienige fan de fiif Noardgermaanske talen gjin [[lidwurd|ûnbepaald lidwurd]]. In foarbyld:

It Yslânsk en it Faeröersk kinne boppedat noch in systeem fan fjouwer [[namfalnammefal|namfallennammefallen]], krekt as bygelyks it [[Dútsk]]. It Deensk, Noarsk en Sweedsk kinne tsjintwurdich nêst de [[nominatyf]] allinnich noch de [[genityf]]''-s'' sa as ek wol ris yn it Frysk brûkt wurdt, mei it ferskil dat dizze genityf yn 'e Noardgermaanske talen by alle haadwurden en yn it Frysk frijwol allinnich by persoansnammen brûkt wurdt. (InYn dit opsicht liket it [[Ingelsk]], wêrdêr't it gebrûk fan 'ede ''genitive-s'' ek frij algemien is, dus mear op de Noardgermaanske talen as op it Frysk).

Mei nammenBenammen yn it Noarsk bestiet de oanstriid om de genityf''-s'' te ûntkommen en yn pleats dêrfan in [[analytyske taal|analytyske]] konstruksje mei it ferhâldingswurd ''til'' of in konstruksje mei, krekt askrektas yn it Frysk, it [[besitlik foarnamwurd]] ''sin'' ("syn") ta te passen. Bygelyks:

De lijendeûndergeande foarm kin makke wurde op twa manieren, sa as yn dit Sweedske en Deenske foarbyld:

De ''-s-''vormfoarm wurdt as stylfoller en/of as formeler sjoen.

De'' -s-''vormfoarm yn 'ede doetiid wurdt yn it Sweedsk ek faak brûkt wêrdêr't wy faak de folsleine tiid brûke:

[[Tiidwurd]]en kinne út twa dielen bestean, wêrby't it twadde diel, it ''[[grammatikaal partikel|partikel]]'' in [[bywurd]] of [[ferhâldingswurd]] is dat it tiidwurd in oare betsjutting jout. It partikel kin by tiidwurdsfoarmen fan plak feroarje. Bygelyks: