Wikipedy

Dei fan de Arbeid: ferskil tusken ferzjes

Skiednis ynteraktyf trochsjen
←Toan eardere ferskillenNeikommende ferskillen →
Content deleted Content added
FisueelWikitekst
Swarte Kees (oerlis | bydragen)
56.999 edits
st
Swarte Kees (oerlis | bydragen)
56.999 edits
wurkleas
Rigel 1:
{{wrapper}}
|[[Ofbyld:1mei.jpg|right|200px|thumb|''1 maaie poster, [[Ruslân]] 1920'']]
|-
|[[Ofbyld:1majmumbai.JPG|200px|thumb|''Dei fan de Arbeid-fiering yn [[Bombay]]'']]
|}
De '''Dei fan de Arbeid''' is in feestdei fan de [[sosjalisme|sosjalistyske]] en [[kommunisme|kommunistyske]] arbeidersbeweging. De dei wurdt yn Nederlân holden op [[1 maaie]]. Oare lannen wike soms ôf fan dizze datum.
Rigel 13:
Yn Frankryk krigen de mynwurkers]] troch [[Filips II fan Spanje|Filips de Twadde]], de acht-oerdei foarskreaun. De pedagooch [[Jan Amos Comenius|Comenius]] wiisde yn de [[17e ieu]] op de opfiedkundige en foarmjende betsjutting fan in evenredige etmelferdieling.
 
De sosjaal bewogen ûndernimmer [[Robert Owen]] pleite yn [[1817]] yn Ingelân foar ynfiering fan de achtoerige wurkdei yn wurkplakken en fabriken. Hy wiisde der op dat acht oere wurk en in goede organisaasje fan de arbeid in oerfloed oan rykdom foar elkenien skeppe koe en de nijste ûntwikkelingen op technysk en gemysk gebietmêd it net mear needsaaklik meitsje soene om langer te werkenwurkjen as acht oere.
 
Yn [[Melbourne]] waarden op [[18 febrewaris]] [[1856]] troch wurknimmers en wurkjouwers foar it earst oerienkomd om de arbeidsdagarbeidsdei te beheinen ta acht oere, neidat boufakarbeiders it wurk dellein hiene. Yn [[1864]] waard yn [[Boston]] de "Workingsmen's Convention" stifte dêr't [[Ira Steward]] pleite foar in by wet te regeljen acht-oerendei.
 
In novimber 1884 nom de [[American Federation of Labor|AFL-CIO]] in resolúsje oan, wêryn't se derfoar om fan 1 maaie 1886 ôf de wetlike 8 oerendei ynfierd te krijen. De kar foar 1 maaie kaam trochdatmeidat yn Noard-Amearika op dy datum ferhuze waard en de arbeidskontrakten op dy datum fernijd waarden (moving day).<ref>Sjoch: 1 meivieringen in Nederland (1880-1940), side 12</ref>
 
De Amerikaanse fakbûnsfederaasje ([[American Federation of Labor]]) besleat yn 1888 om tenei op 1 maaie jierliks te demonstrearjen foar de ynfiering fan in 8-oerige wurkdei. It útstel waard yn [[1889]] oernomd op it earste kongres fan de [[Twadde Ynternasjonale]] yn [[Parys]]. Yn Amearika sels barde de 1 maaie-demonstraasje lykwols mar ien kear, yn 1890, wêrnei't presidint [[Grover Cleveland|Cleveland]] de fiering fersette nei de earste [[moendeimoandei]] yn de moanne [[septimber]], om te foarkommen dat 1 maaie in betinking fan de rellen wurde soe. It doel wie mei de 1 maaie-fiering de striid foar de achtoerige wurkdei te fersterkjen. Op [[1 maaie]] [[1890]] waarden yn in soad lannen de earste fieringen hâlden.
 
De Ingelske tekener [[Walter Crane]] (1845-1915) makke foar dy bewuste 1 maaie 1890 syn tekening "Labours May Day".
Rigel 25:
Yn de [[Feriene Steaten]] waard de dei fan de arbeid oarspronklik ek pland op 1 maaie, mar presidint [[Grover Cleveland]] fersettte de fiering nei de earste [[moandei]] yn de moanne [[septimber]], offisjeel om te foarkommen dat 1 maaie in betinking fan de [[Haymarket-affaire]] wurde soe, mar der kinne ek motiven tsjin it [[sosjalisme]] efter dit beslút sjoen wurde. De earste moandei fan septimber waard keazen, nei oanlieding fan in parade, dy't de Knights of Labour in [[New York (stad)|New York]] organisearre hiene op 5 septimber 1882.
 
By de 1 maaie optochten wurdt eigentlik de bluoddrige ôfrin fan it boljeien[[boljeie]]n fan 3 maaie 1886 yn de McCormick-fabriken yn Chicago (USA) betocht, dêr't ivere waard foar de 8 oeren wurkdei. Foar martlers fan Chicago is 1 maaie synonymsinonym foar de wrâldwide arbeidersstriid, lykas besletten op it Ynternasjonale Sosjalisten Kongres [["Sosjalistyske Arbeiders-Ynternasjonale" kongres]] fan 1889 yn Parys. Dat symboal leit oan de basis fan de wetten om wykeinrêst en de actoerigeachtoerige wurkdei en waard letter, nei de twadde wrâldoarloch, in trochbetelle frije dei.
 
== Marx ==
Rigel 31:
:''Das Reich der Freiheit beginnt in der Tat erst da, wo das Arbeiten, das durch Not und äussere Zweckmässigkeit bestimmt ist, aufhört: es liegt also der Natur der Sache nach jenseits der Sphäre der eigentlichen materiellen Produktion. (Da) beginnt die menschliche Kraftentwicklung, die sich als Selbstzweck gilt, das aber nur auf jenem Reich der Notwendigkeit als seiner Basis aufblühen kann. Die Verkürzung des Arbeitstages ist die Grundbedingung.''<ref>[http://www.marx-forum.de/marx-lexikon/lexikon_f/freiheit.html Marx-forum.de]</ref>
 
Yn de [[Sovjet-Uny]] en de eardere kommunistyske landen yn [[East-Europa]] waard 1 maaie jierliks fierd mei in [[optocht|parade]], dêr't neist arbeiders ek legerienheden oan mei dienendiene, dy't de produkten fan de [[wapenyndustry]] sjen lieten.
 
Minder bekend is dat op 10 april [[1933]] de regearing fan [[Adolf Hitler|Hitler]] 1 maaie per wet ta betelle "Feestdei fan de nasjonale arbeid" ferklearret. Middels dy troch [[Joseph Goebbels|Goebbels]] foarstelde maatregel wist Hitler in grut oantal fakbûnslieders nei [[Berlyn]] te lokkenlokjen om se d6erneidêrnei finzen te nimmen en nei [[konsintraasjekamp]]en ôf fiereôffiere te litten.
{{wurk}}
Yn Nederlân is de "Dei fan de Arbeid" allinnich op de [[BES-eilannen]] in offisjele feestdei. Wol waarden der fanâlds grutte gearkomsten organisearre troch de [[Sosjaal Demokratyske Arbeiders Partij|SDAP]] (letter [[Partij van de Arbeid (Nederland)|PvdA]]) en de [[Communistische Partij van Nederland|CPN]]. Tot in de [[1980-1989|jaren tachtig]] hield de CPN op 1 mei een jaarlijkse betoging in [[Amsterdam]]. Voor de werknemers van de [[Amsterdam (gemeente)|Gemeente Amsterdam]] is 1 mei sinds vele decennia een vrije dag geweest.▼
 
▲Yn Nederlân is de "Dei fan de Arbeid" allinnich op de [[BES-eilannen]] in offisjele feestdei. Wol waarden der fanâlds grutte gearkomsten organisearre troch de [[Sosjaal Demokratyske Arbeiders Partij|SDAP]] (letter [[Partij vanfan de Arbeid (Nederland)|PvdA]]) en de [[CommunistischeKommunistyske Partij vanfan NederlandNederlân|CPN]]. TotOant inyn de [[1980-1989|jarenjierren tachtig]]tachtich hieldhold de CPN op 1 meimaaie eenin jaarlijksejierlikse betoging inyn [[Amsterdam]]. VoorFaor de werknemerswurknimmers vanfan de [[Amsterdam (gemeente)|Gemeente Amsterdam]] ishat 1 meimaaie sindssûnt velein decenniasoad eendesennia in vrijefrije dagdei geweestwest.
Yn in soad lannen ( ûnder oare Belgje en Frankryk) is 1 mei een doorbetaalde vrije dag. In Nederland geldt dit net foar arbeiders, maar wel voor een kleine groep ambtenaren. Ek wurknimmers fan [[fakbûn]]en binne op dy dei frij.▼
 
De grûntoan fan de dei fan de Arbeid is hjoeddeisk it gefoel fan ynternasjonale febûnenheid.▼
▲Yn in soad lannen ( ûnder oare Belgje en Frankryk) is 1 meimaaie eenein doorbetaaldetrochbetelle vrijefrije dagdei. InYn NederlandNederlân geldtjildt dit net foar arbeiders, maarmaa welwol voorfoar eenin kleinelytse groep ambtenarenamtners. Ek wurknimmers fan [[fakbûn]]en binne op dy dei frij.
▲De grûntoan fan de dei fan de Arbeid is hjoeddeisk it gefoel fan ynternasjonale febûnenheidbining.
 
{{Boarnen|boarnefernijing=
Opfrege fan "https://fy.wikipedia.org/wiki/Dei_fan_de_Arbeid"