Wikipedy

Samuel Coster: ferskil tusken ferzjes

Skiednis ynteraktyf trochsjen
←Toan eardere ferskillenNeikommende ferskillen →
Content deleted Content added
FisueelWikitekst
wurk
dien
Rigel 1:
{{wurk}}
[[Ofbyld:Samuel Costerus door Reinier van Persijn.jpg|thumb|Samuel Costerus (1579-1665) gravuere fan [[Reinier van Persijn]]]]
'''Samuel Coster''' ([[Amsterdam]], [[16 septimber]] [[1579]] - dêre, [[1665]]) wie in Nederlânsk toanielskriuwer en dokter.
 
== Biografy ==
Coster wie de fyfde fan Adriaen Lennaertz, [[koster]] en [[timmerman]], en Aeltgen Jansd. Om [[1605]] moat er lid west hawwe fan de Amsterdamse [[rederiker]]skeamer ''d'Eglantier''. 'Faaks waard er stipe troch begoedige freonen doe't er him yn [[1607]] ynskriuwe liet by de [[Universiteit Leien|universiteit]] yn [[Leien]]. Hy studearre earst letteren, mat promovearre [[1610]] ta doktor yn de medisinen. Werom yn [[Amsterdam]] waard er dolketrdokter by it [[Gasthûs]].
 
Coster spile sa'n tsien jier in liedende rol yn it literêre libben fan Amsterdam, benammen wat toaniel oanbelange. ''Teeuwis de boer'', in [[blijspul]] dat wierskynlik al yn syn Leienske tiid ûntstie, waard yn [[1612]] opfierd troch d'Eglantier. It stik waard ynspirearre troch in [[folkslietsje]] en Coster frofitearre fan tal fan koartswilige tema's en figueren: in hjitte man boaske oan in âld wiif, in boer foar in stedske persoan oer, in swetser fan in Westfaalsk pratende keale jonker, in Frânske parlefinkende slûchslimme abbekaat dy't mar úteinlik dochs bedragen útkomt.
Yn [[1613]] ferskynde, yn earstoan anonym, it ''Spel van Tiisken vander Schilden'' fan Coster. Op grûn fan oerienkomsten yn styl mei syn oar wurk waard it stik oan him taskreaun.
 
Teffens skreau Coster it earste 'klassike' [[Trageedzje (teoniel)|treurspul]] yn it [[Nederlânsk]]: ''Ithys''. HoewelHoewol't grotendeelsit infoar it grutstepart yn de stijlstyl vanfan de pastorale, skreaun is, hetis eenit uitermatetige bloedigbluodrich drama, ontleendûntliend aanoan eenien derfan wreedste episodenepisoaden uitút de [[Metamorphosen (literatuurliteratuer)|Metamorphosen]] fan [[Ovidius]]: it ferhaal fan Tereus en Procne.
 
RondOm [[1615]] verslechterdenhinne waarden de verhoudingenferhâldingen inyn d'Eglantier minder, oudâld botste op nieuwnij, HollandsHollânsk op uitheemslânsfjemd, domme zelfoverschattingselsoerskatting op kritischkritysk talenttalint. PogingenIt vanbesykjen fan [[P.C. Hooft|Hooft]] totta reconstructierekonstruksje vanfan de 'oudeâlde kamerkeamer' liepenwaard op niets uitneat. De breukbrek kwamkaam inyn [[1617]], eenin kleinelytse groep begaafdebejeftige ledenlju, waarbijmei Hooft en [[Bredero]] dêrby, stichttestichte ûnder onderCoster Costerssyn leidinglieding de '[[Duytsche Academie]]'. DeIt bedoelingwie wasde bedoeling om nietnet alleenallinne [[poëzy]] en [[Toneel (spel)Toaniel|toneeltoaniel]] te beoefenenbeoefenjen, maarmar bovendienboppedat wetenschappelijkeek voorlezingenwittenskiplike telêzingen organiserenyn init hetNederlânsk Nederlands,te deorganisearjen. De universiteiten vanfan LeidenLeien, Franeker[[Universiteit fan Frjentsjer|Frjentsjer]], Harderwijk[[Universiteit enfan GroningenHurderwyk|Hurderwyk]] gavenen hun[[Universiteit collegesGrins|Grins]] injoegen diedoetiids tijdkolleezje inyn hetit Latijn[[Latyn]].
 
In novemberNovimber [[1617]] werdwaard eenin nieuwnij klassiekklassyk drama vanfan Coster gespeeldspile: ''Iphigenia''. HetIt drama hekeldehikele yn in eenbemantele vermomde vormfoarm de godsdiensttwistengodstsjinststriderij en de fanatiekefanatike drijverijdriuwerij vanfan de [[Kalvinisme|kalvinistyske]] predikanten, metmei alsfan gevolggefolgen dat dezedy predikanten zichfuortendaliks meteen bijby de burgemeesterboargemaster beklaagdenklagen. DitDat leverdekaam de academie,akademy nietop tenit onrechte, het predicaatpredikaat antiklerikaal op en dat wie ek sa. SuccesvolleBot opvoeringenslagge vanopfierings spelen zoalsfan Bredero's ''Spaanschen Brabander'' en Hooft syn ''Warenar'' veranderdenkoenen dêr hierneat nietsoan aanferoarje.
 
HetIt overlijdenferstjerren vanfan [[Bredero]], augustus [[1618]], tragischetragyske politiekepolitike gebeurtenissentastannen uityn diezelfdedeselde maandmoanne, de terechtstellingterjochtstelling vanfan Oldenbarnevelt, meimaai [[1619]], hebbenhawwe de kansenkânsen vanfan de AcademieAkademy beperktbeheind.
 
Coster hie it drok as dokter dat hy hat yn de lettere jierren net folle publisearre. Wol fersoarge er noch werprintingen fan syn earder wurk en de meast wichtige Amsterdamske letterkundigen bleaune syn freonen. De doelstellingen fan de Akademy waarden [[1637]] realisearre mei de oprjochting fan de nije Skouboarch. Dat wie Samuel Coster syn wurk net, mar in jongere generaasje joech stal oan wat hie wold hie. It Amsterdamske Ateneum (1632) is wol opfolger fan de Akademy neamd, mar it Ateneum naam fral foarbyld oan de universiteiten en joech klassike fakken yn it Latyn, hoewol't der inkeld ek kolleezjes navigaasjekunde yn it Nederlânsk jûn waarden.
Door zijn medische taak, die veel van zijn tijd in beslag nam, heeft Coster in de latere jaren weinig gepubliceerd, hij verzorgde nog wel herdrukken van zijn eerdere werken. Wel bleef hij bevriend met de voornaamste Amsterdams letterkundigen. De realisatie van de doelstellingen van de Academie werden in [[1637]] bereikt, met de oprichting van de nieuwe Schouwburg. Dit werd niet tot stand gebracht door Samuel Coster, maar een jongere generatie verwezenlijkte wat hij had gewild. Het Amsterdamse Athenaeum (1632) is wel genoemd als opvolger van de Academie, maar het Athenaeum keek vooral naar de universiteiten als voorbeeld en doceerde klassieke vakken in het Latijn aan schoolverlaters, hoewel er ook enkele malen, in het Nederlands, colleges navigatiekunde werden gegeven.
 
==Wurk fan Coster==
Opfrege fan "https://fy.wikipedia.org/wiki/Samuel_Coster"