Septuaginta: ferskil tusken ferzjes

Content deleted Content added
oan wurke
wer eefkes oan wurke
Rigel 13:
De orizjinele rabbynske Septuagint befettet neffens Joadske boarnen allinnich de earste fiif boeken fan Mozes, ([[Genesis (boek)|Genesis]], [[Eksodus (boek)|Eksodus]], [[Levitikus]], [[Numery]] en [[Deuteronomium]]), wylst de kristlike boarnen sizze dat de rabbinen de Tenach folslein yn it Gryksk oersetten hawwe. Ûnderwilens hawwe deselde 72 rabbinen yn Talmoedtraktaat Megilla 9a en 9b fermeld dat fyftsien passaazjes fan harren Septuagint-oersetting ien op ien njonken de orizjinele Hebrieuske fersy lein wurden kinne.
 
Nei in net slagge besiking 61 jaarjier earder, om de [[Thora|Torah]] yn it Gryksk oer te setten, sammele de Gryksk-Egyptyske kening Ptolemaeus II 72 rabbinen by elkoar en yn 72 ôfsûndere romtenlikeromten. afzonderlijkeEltse ruimten.rabbyn Zijnkrige de opdracht wasin datoersetting iederefoar rabbijnhim eente vertalingmeitsje vanfan de [[ThoraTora|Torah]] inyn het Grieksit aanGryksk. hem moest leveren.
 
Op de achtste dei fan de moanne [[Teweet]] fan it [[Joadske kalinder|Joadske jier]] 3515 (246 f. Kr.) waarden 72 ferzjes makke, mei allegear op 13 plakken deselde feroarings (dêr't hja mei-elkoar fan miening wienen dat in te letterlike oersetting in korrupsje fan de orizjinele tekst betsjutting soe). Neffens de tradysje soe bliken dien hawwe dat alle oersettingen lyk wienen, wylst hja noch wol stikem ûnôfhinklik bepaalde feroarings yn de oersetting oanbrocht hawwe soenen. Dizze Grykske oersettingen waarden ''Septuagint'' („fan de santich”) neamd.
 
Under it tiidrek fan de Talmoeden krige men spyt foar it meitsjen fan de oersetting, sadat de Joadske datum 8 Teweet in fastendei waard.
 
=== Konflikten tusken Joaden en kristenen ===
De LXX wie ûnder it [[Hellenisme]] en de earste ieuwen fan it [[kristendom]] de wichtichst en faakst brûkte [[Bibeloersetting]], by de kristenen likegoed as by de Joaden. Under de Joaden krige de oersetting fan om-ende-by [[100]] n. Kr. ôf in minne namme, om't kristenen dermei besochtenbesocht hawwe oan te toanen dat [[Jezus Kristus]] de foarseine [[Messias]] wie.
Nei inkele besikingen om de [[Hebrieuske Bibel]] op 'e nij, mar dan letterliker oer te setten – troch Aquila (hiel bot letterlik, en dêrtroch ûnbegryplik), troch Symmachus en troch [[Theodotion]] (in herziening fan de LXX) – wurdt yn de [[synagoge]] besletten allinnich noch mar de Bibel yn it Hebrieusk te lêzen hat men de LXX oan de kristen oerlitten. Der waard yn Hebrieuwsk ûnderwiis oan bern ynvestearre en it proses fan standerdisearje fan wat lang om let de [[Masoretyske Tekst|Masoretyske tekst]] geangien hite soe waard trochsetten.
 
== Kristlike fisy ==
By de kristenen hat de LXX fan grut belang west foar harren sindingswurk. It grutstepart fan de bekearlingen yn de earste ieuwen wienen nammentlik GrykstalichGryksktaligen en hienen trochmei de LXX fuort de oersetting fan it ATAlde Testamint beskikber. It belang fan de LXX docht fierder bliken út it grutte tal sitaten dy't yn de nijtestamentyske brieven en de [[Evangeelje|evangelyën]] steane en dy't neffens de Grykske tekst binne en net neffens de [[Masoreten|Masoretyske]] Hebrieuske tekst.
 
=== De boeken fan de Septuagint neffens it kristendom ===
Rigel 35:
 
== Komôf en skiednis fan de tekst ==
Eardere tekstkritisy ferûnderstellen dat de LXX in oersetting fan de Masoretyske tekst (MT) wie. Troch de tekst te fergeliken mei guon [[Deade-Seerollen]] is konkludearre dat LXX (en [[Samaritaanske Pentateuch]]) oan 'e iene kant en Masoretyske tekst oan 'e oare kant twa teksttypes fertsjintwurdigje dy't beiden foarkomme by de Deade-Seerollen.
Vroegere tekstcritici veronderstelden dat de LXX een vertaling van de Masoretische tekst (MT) was. Door vergelijking met sommige [[Dode-Zeerollen]] is men tot de conclusie gekomen dat LXX (en [[Samaritaanse Pentateuch]]) enerzijds en Masoretische tekst anderzijds twee teksttypes vertegenwoordigen die allebei vertegenwoordigd zijn onder de Dode-Zeerollen. Tussen de [[Dode-Zeerollen]] bevinden zich zowel boekrollen die familie zijn van de [[Masoretische tekst]], bijvoorbeeld [[1QIsa a]], de grote Jesajarol uit grot 1, als boekrollen die verwant lijken aan de LXX, bijvoorbeeld ''4QSam b'', één van de Samuëlrollen uit grot 4.
 
Van de LXX beschikt men over de volgende [[handschriften van het Oude Testament|handschriften]]:
*Van de vóórchristelijke tekst zijn nog enkele fragmenten over met regels van [[Deuteronomium]]; de papyrus F266 en John Rylands Grieks 458.
*Uit de eerste eeuw stamt de rol met kleine profeten van Nahal Hever, (132-135).
*Uit de 2e en 3e eeuw zijn fragmenten over van de LXX op papyrus: [[Chester Beatty papyri]],[[Oxyrhynchus papyri]], Berlijnse Genesis; de Freer-collectie, en de Scheide papyri.<ref>de toevoeging (''v.Chr'') in Kok, Kampen Bijbelse encyclopedie, 3e ed 1979, is naar mijn mening vrijwel zeker een drukfout.</ref>
*Uit de vierde eeuw stammen de perkamenten [[unciaal|uncialen]], [[Codex Alexandrinus]] (5e eeuw), de [[Codex Vaticanus]] en de [[Codex Sinaiticus]] die voor het eerst vrijwel de gehele Septuaginta bevatten.
*Nog jonger is een grote hoeveelheid Byzantijnse [[onderkast|minuskel]]s.
 
De tekst van de LXX werd na de eerste eeuw door christenen bewaard en doorgegeven, en zoals bij elke tekst die wordt gekopieerd ontstonden er varianten. We weten van drie pogingen de tekst zo goed mogelijk te reconstrueren:
* O: de recensie die teruggaat op [[Origenes]]. Deze zou stammen van de vijfde kolom van de [[Hexapla]], het grote, helaas verloren gegane werk uit ca 240, waarin hij de Hebreeuwse tekst van het [[Oude Testament]] naast de belangrijkste vertalingen van zijn tijd, waaronder de LXX, plaatste.
* L: Rond 275 vervaardigde ook [[Lucianus van Antiochië]], de presbyter die als martelaar stierf op 7 januari 312, een recensie van de LXX. Hij had, anders dan Origenes, geen wetenschappelijke maar praktische bedoelingen. Kenmerkend is dat hij nooit iets weglaat, waardoor nogal eens verdubbelingen zijn ontstaan.
* C: [[Hiëronymus]], die zelf de Bijbel uit het Hebreeuws naar het Latijn vertaalde (de ''[[Vulgaat]]''), noemt nog een recensent, [[Hesychius]]. We weten niet veel van deze persoon af.
 
=== Farianten en omstreden boeken===