Universiteit Utert: ferskil tusken ferzjes

In 1634 ontstond de Utrechtse [[illustereyllustere schoolskoalle]] waar na de [[LatijnseLatynske schoolskoalle]] een vervolgopleiding kon worden gevolgd. De illustere school werd verbonden aan de [[Utrechts Stedelijk Gymnasium|Hiëronymusschool]] en twee jaar later verheven tot universiteit. De opening van de Universiteit Utrecht vond plaats op [[26 maart]] [[1636]]. De inaugurale rede werd gehouden door de invloedrijke hoogleraar theologie [[Gisbertus Voetius]]; de eersteearste [[rector magnificus]] waswie hoogleraarheechlearaar [[rechtenrjochten]] en [[wiskunde]] Bernardus Schotanus.<ref name=Jamin>Jamin, Hervé (2001), ''Kennis als opdracht: De Universiteit Utrecht 1636-2001'', UitgeverijUtjouwerij Matrijs, UtrechtUtert</ref> De universiteit teldehie bijby de openingiepening enkeleinkelde tientallentsientallen studentenstudinten en ersân werktenheechleararen zevenoan hooglerarenfjouwer aan vier faculteitenfakulteiten: de filosofischefilosofyske, diedy't eenalle studinten in [[propedeuse|propedeutische]] opleiding aan alle studenten boodoanbea, en de drietrije hogerehegere faculteitenfakulteiten, de theologischeteologyske, de juridischejuridyske en de medischemedyske.

UtrechtUtert bloeide inyn de zeventiende[[17e eeuwieu]] op, ondanksnettsjinsteande de [[concurrentiekonkurrinsje]] vanfan de oudereâldere universiteiten vanfan [[Universiteit LeidenLeien|LeidenLeien]] (1575), [[Universiteit vanfan FranekerFrjentsjer|FranekerFrjentsjer]] (1585) en [[RijksuniversiteitRyksuniversiteit GroningenGrins|GroningenGrins]] (1614) en vanfan de [[illustere school|illustereyllustere scholen]] van [[Universiteit vanfan HarderwijkHurderwyk|HarderwijkHurderwyk]] (1599, universiteit vanaffanôf 1648) en [[Universiteit vanfan Amsterdam|Amsterdam]] (1632). VooralFral LeidenLeien was een geduchte concurrent van Utrecht. Daarom moesten er de nodige investeringen worden gedaan. De stadsbibliotheekstedsbibleteek in de [[Janskerk (Utrecht)|Janskerk]]Janstsjerke kreeg de functie van [[UniversiteitsbibliotheekUniversiteitsbibleteek UtrechtUtert|universiteitsbibliotheekuniversiteitsbibleteek]]. HetIt [[CatharijnegasthuisCatharijnegasthûs (UtrechtUtert)|CatharijnegasthuisCatharijnegasthûs]] werd voor de medische faculteit in 1636 een academisch ziekenhuis. Een [[OudeAlde Hortus|medische kruidentuin]] kon in 1639 worden aangelegd op [[bolwerk]] [[Sonnenborgh (Utrecht)|Sonnenborgh]]. Drie jaar daarna richtte men op de [[SmeetorenSmeetoer]] eenin [[sterrenwachtstjerrenwacht]] inyn, die later ook gebruikt werd voor [[MeteorologieMeteorology|weerkundigewaarkundige]] waarnemingen. In deze beginjaren werd tevens de [[Maliebaan]] geopend waar het [[MalieMaly (spelspul)|maliespelmalyspul]] gespeeldspile konwurde wordenkoe.

De universiteit trok vele studenten uit het buitenland aan, met name [[DuitslandDútslân|DuitsersDútsers]], [[EngelandIngelân|EngelsenIngelsken]] en [[SchotlandSkotlân|SchottenSkotten]]. Zij waren getuigen van de intellectuele en theologische strijd die de aanhangers van de nieuwe filosofie ([[René Descartes]] woondewenne eenin tijdlangskoft inyn UtrechtUtert) leverden met de aanhangers van de orthodoxe theoloog [[Voetius]], de eerste hoogleraar van de universiteit.

De [[FranseFrânske tijd in Nederlandtiid|FranseFrânske bezetterbesetter]] degradeerdedegradearre inyn 1810 de UtrechtseUtertske universiteit totta 'école secondaire' (middelbaremiddelbere schoolskoalle), maarmar nanei de oprichtingstichting vanfan hetit [[KoninkrijkKeninkryk derfan Nederlandende Nederlannen]] inyn 1813 kreeg de universiteit haar oude rechten terug. In 1817 werden LeidenLeideen, GroningenGrins en UtrechtUtert de drietrije [[RijksuniversiteitRyksuniversiteit]]en (zgn.saneamde 'hogehege scholenskoallen') van het Noordelijke deel van de nieuwe staat. LeidenLeien kreeg de titel van 'eerste' hoge school. UtrechtUtert speelde een prominente rol in de opbloei van de Nederlandse natuurwetenschap. Rond 1850 vormde zich de zogenaamde 'Utrechtse school' in de natuurwetenschappen, met als kopstukken de hoogleraren [[Pieter Harting (bioloog)|Harting]], [[Gerardus Johannes Mulder|Mulder]], [[Christophorus Buys Ballot|Buys Ballot]] en [[Franciscus Cornelis Donders|Donders]]. Zij introduceerden in Nederland het [[onderwijslaboratoriumûnderwiislaboratorium]] als oefenplaats voor hun studenten. De [[Rijks Veeartsenijschool]] werd in 1918 een hogeschool en vanaf 1925 de faculteit [[Diergeneeskunde]]Diergenêskunde van de universiteit.

MetMei hetit beginút vanein setten fan de [[TweedeTwadde WereldoorlogWrâldkriich]] bleefbleau de universiteit geopendiepen. JoodseJoadske hoogleraren werden al in het eerste oorlogsjaar geschorst. Ook Joodse studenten werden buiten de universiteit gezet. EindEin 1942 eiste de Duitse bezetter de naamregistersnammeregisters op in verband met tewerkstellingen. De universiteit weigerdewegere deze te overhandigendat. Een aantal studenten ging er vervolgens toe over om de studentenadministratiestudinte-administraasje inyn brandde brân te stekensetten. SommigeGuon studentenstudinten verzorgdensoargen onderdakfoar voorûnderdak kinderenfoar uitjoadske joodsebern familiesoer via hetit [[Utrechts Kindercomité|KindercomitéBernekomitee]] en [[Kindjeshavende kresj (crèche)|Kindjeshaven]]. [[Truus van Lier]] ginggie overoer totta gewapendwapene verzetferset en schootskeat inyn 1943 de UtrechtseUtertske [[NSB]]-hoofdcommissarishaadkommissaris vanfan politiepolysje G.J. Kerlen dooddea.

De Universiteit UtrechtUtert is vertegenwoordigd in de [[Stichting AcademischAkademysk ErfgoedErfguod]], eenin stichting diemei alsas doel heeft om universitaireuniversitêre collectieskolleksjes en cultuurschatten in standkultuerskatten te houdenbehâlden.

[[Ofbyld:Universiteitutrechttrans2.jpg|thumb|270px|It Willem C. van Unnikgebou (earder Transitorium II)]]