Romeo en Julia: ferskil tusken ferzjes

Content deleted Content added
hiele side red + tafoeging ynlieding, stik oer plot en fryske oersetting
Rigel 1:
[[Ofbyld:Romeo and juliet brown.jpg|thumb|right|''Romeo en Julia'' yn de'e beroemdeferneamde balkonsêne, skildere troch [[Ford Madox Brown]].]]
'''''Romeo en Julia''''', yn it oarspronklike [[Ingelsk]]: '''''Romeo and Juliet''''', is in [[toanielstik]] fan 'e hân fan 'e wiidferneamde [[Ingelân|Ingelske]] [[skriuwer]] en [[dichter]] [[William Shakespeare]] (de folute titel is: ''The Most Excellent and Lamentable Tragedy of Romeo and Juliet'' - "De Aldertreflikste en Alderbeklaachlikste Trageedzje fan Romeo en Julia"). It is in [[trageedzje]] wêryn't de ûnmooglike leafde fan Romeo Montague en Julia Capulet beskreaun wurdt, telgen út rivalisearjende famyljes dy't al sûnt minskewitten in fete útfjochtsje. Mei ''[[Hamlet]]'' is ''Romeo en Julia'' nei gedachten ien fan 'e bekendste en populêrste stikken fan Shakespeare. De nammen fan 'e haadpersoanen binne troch de ieuwen hinne sprekwurdlik wurden foar jonge minners. Men is fan tinken dat it stik skreaun wêze moat tusken [[1591]] en [[1595]]. De [[Frysk]]e oersetting is fan [[Douwe Kalma]].
'''Romeo en Julia''' (''Ingelsk: Romeo and Julliet'') is in ferneamd toanielstik, skreaun troch [[William Shakespeare]]. It stik waard foar it earst opfierd yn [[Londen]] op [[29 jannewaris]] [[1595]].
 
== Ferhaal Eftergrûn==
ItShakespeare ferhaalhat foar ''Romeo en Julia'', krekt as foar guon oare toanielstikken, tige gebrûk makke fan boarnen, yn dit gefal fan al besteande [[Itaalje|Italjaanske]] ferhalen. De stoarje fan ''Romeo en Julia'' is ûnstienfierhinne asbasearre op in ferhaal fan [[Masuccio Salernitano]] út [[1476]], dêr't tema's út âldere Italjaanske ferhalenteltsjes yn útwurke waarden ta inde ferhaalskiednis fan Mariotto en Gianozza, twa ûngelokkich fereale jongelju út [[Sienna]],. Dêryn wurdt Mariotto enúteinlik Gianozza.finzen Mariottonommen wurdten hjirynletter fêstnommenûnthalze, om't er syn tsjinstanner delstutsen hat, en wurdt ûnthalze. Gianozza stjert dan fan herteleedfertriet.
It is it ferhaal fan Romeo Montaque en Julia Capulet, twa bern fan rivalisearjende famyljes yn [[Verona]], [[Itaalje]], dy't fereale binne. Tegearre steane op tsjin harren âlden en trouwe om de beide famyljes wer byinoar te bringen. Uteinlik mislearret harren plan en dogge se harsels tekoart, beide tinkend dat de oar al dea is.
 
Yn [[1510]] ferhelle [[Luigi da Porto]] it ferhaal op 'e nij. UtYn syn ''Giulietta e Romeo'' komme de measte eleminten foar dy't ShakespearesShakespeare syn ferzje ek hat. Sa spilespilet it ferhaal no yn [[Verona]] en yn de'e [[13e ieu]], in tiid doe't der wier spul wie tusken aadlike Veroneeske famyljes yn Verona. De jongelju kamenkomme no fan de'e famyljes Capuleti en Montecchi, wat twa foarinoarlizzende kastielen krekt bûten Verona binne. En Da Porto ishat ek oankaam mei it tema ûntwikkele fan de'e jongelju dy't harsels tekoart dogge.
== Untstean ==
Shakespeare hat foar Romeo en Julia, lykas foar guon oare fan syn toanielstikken, brûk makke fan Italjaanske ferhalen.
 
[[Matteo Bandello]] skreau yn [[1554]] in nije ferzje, basearre op dy fan Da Porto. It wie dizze ferzje dy't oerset waard fan it [[Italjaansk]] nei it [[Frânsk]] en it [[Spaansk]], wêrby't yn it Frânsk de nammen fan 'e rivalisearjende famyljes ferbastere waarden ta "Capulet" en "Montague". De Frânske oersetting waard op syn beurt yn [[1562]] yn fersen fertaald yn it [[Ingelsk]], troch [[Arthur Brooke]]. Brooke's syn ''The Tragicall Historye of Romeus and Juliet'' waard yn [[1567]] werferteld yn [[proaza]] yn [[William Painter]] syn ''Palace of Pleasure''. Bandello syn ferzje waard ek bewurke foar de [[Commedia dell'Arte]], en yn Shakespeare syn tiid waarden dêr yn [[Londen]] útfierings fan op 'e planken brocht, wat Shakespeare faaks ynspirearre hat ta it skriuwen fan syn eigen stik. Shakespeare hat it ramt fan it ferhaal en de typyske Italjaanske details sûnder mis oernommen út sawol de oersetting fan Brooke as dy fan Painter, mar hy feroare guon dingen (by him duorret it hiele ferhaal mar fjouwer dagen en is Julia jonger wurden, in fanke fan mar fjirtjin jier) en foege sels ek nije eleminten ta, lykas de personaazjes fan Mercutio en Paris.
It ferhaal fan Romeo en Julia is ûnstien as in ferhaal fan [[Masuccio Salernitano]] út [[1476]], dêr't tema's út âldere Italjaanske ferhalen yn útwurke waarden ta in ferhaal fan twa ûngelokkich fereale jongelju út [[Sienna]], Mariotto en Gianozza. Mariotto wurdt hjiryn fêstnommen om't er syn tsjinstanner delstutsen hat, en wurdt ûnthalze. Gianozza stjert dan fan herteleed.
 
''Romeo and Juliet'' is nei alle gedachten skreaun tusken 1591 en 1595, en is dêrmei ien fan Shakespeare syn ierdere stikken. It waard foar it earst opfierd yn Londen op [[29 jannewaris]] 1595, en publisearre yn [[1597]], mar de tekst fan dy earste útjefte wie fan sa'n skeamele kwaliteit dat der yn lettere edysjes withoefolle korreksjes oanbrocht wurde moasten. It gebrûk dat Shakespeare yn ''Romeo and Juliet'' makket fan effekten lykas it ôfwikseljen fan komyske mei tragyske ferhaaleleminten om 'e spanning oanboazje te litten, syn útwreidzjen fan 'e rollen fan mindere personaazjes en syn gebrûk fan subplots om it stik te ferfraaien wurde beskôge as hantwizings nei syn lettere masterskip op it mêd fan toanielskriuwerij.
Yn [[1510]] ferhelle [[Luigi da Porto]] it ferhaal op 'e nij. Ut syn ''Giulietta e Romeo'' komme de measte eleminten dy't Shakespeares ferzje ek hat. Sa spile it ferhaal no yn [[Verona]] en yn de [[13e ieu]], in tiid doe't wier spul wie tusken aadlike famyljes yn Verona. De jongelju kamen no fan de famyljes Capuleti en Montecchi, wat twa foarinoarlizzende kastielen krekt bûten Verona binne. En Da Porto is ek oankaam mei it tema fan de jongelju dy't harsels tekoart dogge.
 
==Ynhâld==
[[Matteo Bandello]] skreau yn [[1554]] in nije ferzje, basearre op dy fan Da Porto. It wie dizze ferzje dy't oerset waard nei it Frânsk en Spaansk, en út it Frânsk ek nei it Ingelsk. De oersetting nei it Frânsk feroare de nammen fan de famyljes ta ''Capulet'' en ''Montague''.
It stik iepenet mei in strjitgefjocht tusken oanhingers fan 'e famyljes Montague en Capulet, dy't yn Verona swarde fijannen binne. De prins fan Verona grypt yn en stelt fierdere fredebrek strafber mei de dea. Letter fersiket greve Paris Capulet om 'e hân fan syn dochter, Julia, mar Capulet freget him om noch twa jier te wachtsjen en noeget him út om in oansteand bal yn it hearehûs fan syn famylje by te wenjen. Neitiid oarderet er Julia om mei Paris te trouwen; frouwe Capulet en Julia har minne besykje it tsjinabbelearjende fanke oer te heljen om har by dat houlik del te lizzen.
 
Underwilens praat Benvolio mei syn neef Romeo, de soan fan Montague, oer Romeo syn resinte swiermoedigens. Hy ûntdekt dat dy feroarsake wurdt troch in ûnbeäntwurde leafde foar in famke dat Rosaline hjit, ien fan Capulet syn omkesizzers. Dêrta oerhelle troch Benvolio en Mercutio giet Romeo nei it bal by de Capulets, yn 'e hope dat er Rosaline dêr moetsje sil. Ynstee dêrfan wurdt er lykwols smoarfereale op Julia. Nei it bal, yn wat tsjintwurdich bekend stiet as "de balkonsêne", glûpt Romeo de wyngerd fan 'e Capulets yn en heart er troch har iepen finster hoe't Julia har leafde foar him ferklearret, nettsjinsteande it feit dat er in hate Montague is. Romeo oppenearret him dêrop en hja wurde it deroer iens om te trouwen. Mei de help fan frater Laurence, dy't hopet om 'e beide famyljes mei-inoar te fermoedsoenjen troch it houlik fan harren bern, trouwe se de oare deis temûk.
Shakespeare hat de typyske Italjaanske details nei alle gedachten oernaam út de Ingelske oersettting fan Bandello, mar hy hat ek noch oare boarnen hân. Bandello's ferzje waard ek bewurke foar de [[Commedia dell' arte]], en yn Shakespeare's tiid waarden dêr útfieringen fan yn Londen, wat Shakespeare faaks ynspirearre hat ta it skriuwen fan in toanielstik. Mar it plot sels, en de nammen fan de measte figueren, komme út it ferheljende gedicht ''The Tragicall Historye of Romeus and Juliet'' (''De tragyske skiednis fan Romeus en Juliet'') fan [[Arthur Brooke]] út [[1562]]. Dy ferzje hat Shakespeare dan fierder oanpast; by him duorre it hiele ferhaal net mear as fjouwer dagen, en Julia wie jonger wurden, in fanke fan hast fjirtsjin.
[[Image:Francesco Hayez 053.jpg|thumb|left|''L’ultimo Bacio Dato a Giulietta da Romeo'' troch [[Francesco Hayez]], út [[1823]].]]
 
Julia har neef Tybalt, dy't poermâl is om't Romeo it bal fan 'e Capulets binnenglûpt is, daget Romeo út ta in duël. Mar Romeo, dy't Tybalt no as famylje beskôget, wegeret om mei him te fjochtsjen. Mercutio, dy't him yn syn eare oantaast fielt troch sawol de ûnbeskamme Tybalt as troch de lêfe Romeo, akseptearret dan de útdaging foar Romeo yn 't plak. As Romeo it duël dêrop mei fysike middels besiket tsjin te hâlden, rekket Mercutio deadlike ferwûne. Breinroer fan fertriet en skuldgefoelens deadet Romeo dan Tybalt.
== Neifolgers ==
Wat de struktuer oangiet is Romeo en Julia oars as de oare trageedzjes fan Shakespeare; it is hast mear in komeedzje, útsein dat de twa elkoar nei krije op it ein, mar stjerre. Twa ferzjes nei Shakespeare syn tiid hawwe beide dat ein wat oanpast. De bewurking ''The History and Fall of Caius Marius'' (''De skiednis en fal fan Caius Marius'') fan [[Thomas Otway]], spyljend in [[Rome (stêd)|Rome]], lit Romeo noch libje oant er mei Julia praat hat. Datselde jildt ek foar de ferzje fan [[David Garrick]]. Yn de [[20e ieu]] hawwe der ferskate ferzjes west dy't net yn it ferline spilen, mar yn de tiid, en yn it lân, dêr't se ek útfierd waarden.
 
Montague, Romeo syn heit, wol hawwe dat Romeo Tybalt mei rjocht deadien hat foar de moard op Mercutio. Mar de prins, dy't no in famyljelid kwytrekke is oan 'e fete, ferballet Romeo út Verona; as er weromkeart, sil er de deastraf krije. Foar't er ôfset, bringt Romeo temûk de nacht troch yn Julia har keamer, dêr't se de leafde bedriuwe. De oare deis, nei syn ôfreis, is Julia drôvich. Capulet, har heit, begrypt har fertriet ferkeard en giet akkoart mei har houlik mei greve Paris; op har wegering driget er har te ûntervjen. As se dan smeket om it houlik út te stellen, wiist har mem dat ôf.
It toanielstik hat ek de ynspiraasje west foar produksjes yn oare foarmen fan [[keunst]]. Under oaren binne der [[opera]]'s en [[ballet]]ten makke oer Romeo en Julia. Ek hat it de ynspiraasje west foar de [[musikal]] [[West Side Story]]. Fierder hat it toanielstik ek ferskate filmmakkers ynspirearre. Yn de rin fan de tiid binne der fan Romeo en Julia mear as fjirtich filmferzjes makke.
 
Julia besiket frater Laurence en freget him om help. Dêrop biedt dy har in middel oan dat har twa etmiellen lang yn in op 'e dea lykjend koma hâlde sil. De frater ûnthjit har om een boadskipper nei Romeo ta te stjoeren, sadat dy him by har jaan kin as se wer wekker wurdt. Op 'e jûn foar har houlik mei greve Paris nimt se it middel yn, en as se yn har steat fan skyndea ûntdutsen wurdt, wurdt se nei de grêfkelder fan 'e Capulets brocht.
 
Frater Laurence syn boadskipper berikt Romeo lykwols nea en ynstee heart er fan Julia har skynbere dea fan syn tsjinstfeint Balthasar. Romeo is der yn stikken en midstwa fan. Hy keart halje-trawalje werom nei Verona, keapet gif by in apteek en brekt yn 'e grêfkelder fan 'e Capulets yn. Dêr rint er Paris tsjin it liif, dy't dêr kommen is om yn beslettenens om syn ferseine Julia te roujen. Hy mient dat Romeo in fandaal is en falt him oan. Yn it folgjende gefjocht wurdt er deade troch Romeo, dy't dêrop it gif ynnimt om, nei't er tinkt, mei Julia feriene te wêzen yn 'e dea. Neitiid wurdt Julia wekker út har skyndea, mar as se dan ûntdekt dat Romeo dea is, bringt se harsels om mei syn dagge.
 
It stik einiget as de beide famyljes en de prins gearkomme yn 'e grêfkelder en dêr de trije jongelju dea fine. Frater Laurence fertelt dan it ferhaal fan 'e beide minners. De famyljes binne sa skokt troch de dea fan harren bern, dat se einlings en te'n lêsten mei-inoar fermoedsoene wurde kinne en ûnthjitte om 'e fete te beëinigjen.
 
== Neifolgers ==
Wat de struktuer oangiet, iswykt ''Romeo en Julia'' oarsôf asfan de'e oare trageedzjes fan Shakespeare; it is hastsuver mear in [[komeedzje]], útsein dat de twabeide elkoarhaadpersoanen nei krijeinoar op it'e ein net krije, mar ynstee stjerre. Twa ferzjes neidy't Shakespearebasearre synbinne tiidop Shakespeare sines hawwe beide datdy ein wat oanpast. De bewurking ''The History and Fall of Caius Marius'' (''"De skiednis en fal fan Caius Marius''") fan [[Thomas Otway]], spyljenddat inspilet yn [[Rome (stêd)|Rome]], lit Romeo noch libje oant er mei Julia praat hat. Datselde jildt ek foar de ferzje fan [[David Garrick]]. Yn de'e [[20e ieu]] hawwe der ferskate ferzjes west dy't net yn it ferline spilen, mar yn deit tiid,hjoed en ynop it lân,plak dêr't se ek útfierd waarden.
 
It toanielstik hat ek de ynspiraasje west foar produksjes yn oare foarmen fan [[keunst]]. Under oarenDer binne derûnder mear [[opera]]'s en [[ballet]]ten makke oermei as basis it ferhaal fan Romeo en Julia. Ek hat it de ynspiraasje west foar de [[musikal]] ''[[West Side Story]]''. FierderFierders hat it toanielstik ek ferskate filmmakkers ynspirearre. Yn de'e rin fan de tiid binne der fan ''Romeo en Julia'' mear as fjirtich filmferzjes makke.
 
==Fryske oersetting==
De Fryske oersetting fan ''Romeo en Julia'' is fan 'e hân fan [[Douwe Kalma]] en makke yn [[1966]] ûnderdiel út fan ''Shakespeare's Wurk Dl. VI'', ien fan 'e [[omnibus]]edysjes fan 'e [[Fryske Shakespeare Stifting]] te Drachten. Yn [[2001]] foarme in nije oersetting fan [[Antine Zijlstra]] de basis foar in opfiering fan it ''Romeo en Julia'' yn it ramt fan it [[iepenloftspul]] te [[Burgum]], ûnder rezjy fan [[Anny Veenstra]].
 
{{boarnen|boarnefernijing=
* Shakespeare, William, ''Shakespeare's Wurk Dl. VI: Titus Andronicus, Romeo en Julia, Julius Caesar, Troilus en Cressida, Hamlet'', Drachten, 1966 (Fryske Shakespeare Stifting), gjin ISBN-nûmer.
}}
 
[[Kategory:Shakespeare]]