Wikipedy

Eastersk-otterdoksy: ferskil tusken ferzjes

Skiednis ynteraktyf trochsjen
←Toan eardere ferskillenNeikommende ferskillen →
Content deleted Content added
FisueelWikitekst
red hiele side + oanfolling
Rigel 1:
[[Ofbyld:St Basils Cathedral-500px.jpg|thumb|250px|De [[Pokrov- of Basiliuskatedraal]] fan de'e Ortodokse[[Russysk-Otterdokse tsjerkeTsjerke]], yn Moskow[[Moskou]].]]
De '''eastersk-otterdoksy''', ek wol wat misliedend de '''Eastersk-Otterdokse Tsjerke''' neamd, of, wat korrekter, de '''eastersk-otterdokse tsjerken''', is ien fan 'e fjouwer haadstreamings binnen it [[kristendom]], mei goed 225- oant 300 miljoen leauwenden wrâldwiid., Demar tsjerkenkonsintrearre dy'tyn hjirta hearre[[East-Jeropa]], beskôgjeop harsels'e as[[Balkan]] deen fuortsettingyn fanit de[[Midden-Easten]]. ''iene,De wiere,eastersk-otterdoksy hillige,wurdt katolikebeliden entroch apostolyske''de tsjerke.mearderheid Sefan neame'e harsels(religieuze) ekynwenners wolfan "apostolysk[[Abgaazje]], otterdokse[[Bulgarije]], katolike[[Georgje]], tsjerken".[[Grikelân]], It[[Masedoanje]], wurd[[Moldaavje]], ''otterdoks''[[Montenegro]], hâldtde yn[[Oekraïne]], 'goede[[Roemeenje]], oanbidding'[[Ruslân]], en[[Servje]], 'krekte[[Syprus]], lear'[[Súd-Osseesje]], [[Transnistrje]] en wurdt[[Wyt-Ruslân]], ynwylst dyder sinwichtige ekeastersk-otterdokse wolminderheden brûktbesteane asyn oar[[Albaanje]], wurd[[Bosnje-Hertsegovina]], foar[[Egypte]], 'rjochtsinnich'[[Estlân]], of[[Finlân]], 'strang[[Irak]], yn[[Israel]], de[[Kazachstan]], lear'.[[Kosovo]], De[[Kroaasje]], Easterske[[Letlân]], ortodoksen[[Libanon]], oanfurdigje allinnich[[Litouwen]], de [[dogmaPalestina|Palestynske gebieten]]'s, dy't[[Poalen]], fêstlein[[Syrje]], binne[[Slowakije]], yn[[Tsjechje]] de earste sân oekumenyskeen [[Konsily|konsyljesTurkije]].
 
De eastersk-otterdoksy wurdt opmakke út in hiele rige fan tsjerkegenoatskippen, elkmis geografysk en nasjonaal ûnderskaat, mar [[teology]]sk feriene. De selsbestjoerende ([[autosefaal|autosefale]]) tsjerken falle faak gear mei ien lân en folk (lykas de [[Russysk-Otterdokse Tsjerke]], de [[Georgysk-Otterdokse Tsjerke]] en de [[Servysk-Otterdokse Tsjerke]]), en wurde bestjoerd troch in komitee fan biskoppen dat de Hillige Synoade neamd wurdt. De leden fan sa'n Hillige Synoade kieze út harren fermidden ien as symboalyske earste ûnder syn gelikensens, dy't (alteast yn 'e gruttere tsjerken) de titel fan '[[patriarch]]' kriget. De measte eastersk-otterdokse tsjerken erkenne de oekumenyske patriarch fan Konstantinopel as it symboalysk haad fan 'e hiele eastersk-otterdoksy.
== Skiednis ==
Yn de [[11e ieu]] (1054) fûn it grutte [[skisma]] plak tusken it eastlike en it westlike part fan de destiids kristlike wrâld. Dat liede ta de skieding fan de Tsjerke yn de Easterske-Ortodoksy en de [[Roomsk-Katolike Tsjerke|Roomsk-katolike]] Tsjerke. De oarsaak dêrfoar moat socht wurde yn de kulturele en teologyske ferskilen dy't sûnt de fal fan it [[West-Romeinske Ryk]] hieltyd mear tusken East en West ûntstien wienen, lykas yn de politike ferhâldingen.
 
De eastersk-otterdokse tsjerken beskôgje harsels as de fuortsetting fan 'e "iene, wiere, hillige, katolike en apostoalyske tsjerke", dy't 2000 jier lyn fêstige waard troch de [[apostel]]s fan [[Jezus Kristus]]. Se neame harsels ek wol "apostoalysk otterdokse katolike tsjerken". It wurd "otterdoks" wol safolle sizze as 'goede oanbidding' en 'krekte lear', en wurdt yn dy sin ek wol brûkt as oar wurd foar 'rjochtsinnich' of 'strang yn 'e lear'. De eastersk-otterdoksen oanfurdzje inkeld de [[dogma]]'s dy't fêstlein binne yn 'e earste sân oekumenyske [[konsily|konsyljes]].
De [[paus]], as [[patriarch]] fan [[Rome (stêd)|Rome]], kleemde it gesach oer de eastlike [[patriarch|patriargaten]] wylst de patriarch fan [[Konstantinopel]] fan betinken wie dat hy as leider fan it "nije Rome" it measte rjocht hie om as [[spiritueel|spirituele]] lieder te fungearjen fan de hiele Tsjerke.
 
===Untstean===
In oar wichtich punt dat it skisma yn de hân wurke wie de tafoeging troch de Westerske Tsjerken fan it [[Filioque]] oan de [[leauwensbelidenis]] of het Kredo fan [[Nicea]]-[[Konstantinopel]]. Omdat dizze tafoeging net troch in oekumenysk konsylje oannommen waard, woenen de Easterske Tsjerken dizze net akseptearje. Sy beskôgen it Filioque as [[teology]]sk ûnkrekt.
As tsjerke-organisaasje los fan 'e [[Roomsk-Katolike Tsjerke]] giet de eastersk-otterdoksy werom op it [[Grutte Skisma]] fan [[1054]], wêrby't de paus fan [[Rome]], [[Leo IX]], de patriarch fan [[Konstantinopel]], [[Michael Caerularius]], [[ekskommunikaasje|ekskommunisearre]] en de patriarch de op syn beurt de paus yn 'e ban die. De oarsaak foar dy brek moat socht wurde yn 'e kulturele ferskillen en teologyske skelen dy't altyd al tusken it [[Gryksk]]talige easten en it [[Latynsk]]talige westen bestien hiene, mar dy't sûnt de fal fan it [[West-Romeinske Ryk]], yn [[476]], almar grutter wurden wiene. Dêrnjonken spilen ek de fersteurde politike ferhâldings tusken east en west derby in rol. De [[paus]], as [[biskop]] fan [[Rome (stêd)|Rome]], easke it gesach oer de eastlike patriargaten op, wylst de patriarch fan [[Konstantinopel]] fan betinken wie dat hysels, as fertsjintwurdiger fan it "Nije Rome" (Konstantinopel), it measte rjocht hie om as spiritueel lieder fan 'e easterske tsjerke te fungearjen. In oar wichtich punt dat it [[skisma]] yn 'e hân wurke, wie de tafoeging troch de Westerske Tsjerken fan it ''[[Filioque]]'' oan 'e [[leauwensbelidenis]]; om't dizze tafoeging net troch in oekumenysk konsylje oannommen wie, woe de easterske tsjerke him net akseptearje en beskôge dy it ''Filioque'' as [[teology]]sk ynkorrekt (oftewol kettersk).
 
===De eastersk-otterdokse tsjerken===
As gefolch fan de ûnienigens eks-kommunisearre [[paus]] [[Leo IX]] de patriarch fan Konstantinopel, en die [[Michaëlus Caerularius]] op syn beurt de paus yn de ban.
Dit is in list fan 'e erkende eastersk-otterdokse tsjerken yn folchoarder fan senioriteit, mei de autosefale tsjerken ûnder harren gesach ek op folchoarder fan senioriteit. (De [[Russysk-Otterdokse Tsjerke]] en de [[Tsjerke fan Syprus]] hâlde elk in oare folchoarder fan senioriteit oan, wêryn't sysels in promininter plak ynnimme.)
* it [[Oekumenysk Patriargaat fan Konstantinopel]]
** de autonome [[Finsk-Otterdokse Tsjerke]]
** de autonome [[Estysk-Otterdokse Tsjerke]] ''(net erkend troch de Russysk-Otterdokse Tsjerke)''
** de [[autosefaal|autosefale]] (selsbestjoerende) [[Tsjerke fan Kreta]]
** de autosefale [[Monastyske Mienskip fan 'e Hillige Berch]]
** it [[Patriargale Eksargaat Patmos]]
** it [[Gryksk-Otterdokse Aartsbisdom Thyateira en Grut-Brittanje]]
** it [[Gryksk-Otterdokse Aartsbisdom Itaalje en Malta]]
** it [[Gryksk-Otterdokse Aartsbisdom Amearika]]
** it [[Gryksk-Otterdokse Aartsbisdom Austraalje]]
** it [[Eksargaat fan de Filipinen]]
** it [[Patriargale Eksargaat foar Otterdokse Parochys fan de Russyske Tradysje yn West-Jeropa]]
* de [[Gryksk-Otterdokse Tsjerke fan Aleksandrië]]
* de [[Gryksk-Otterdokse Tsjerke fan Antiochië]]
** it autosefale [[Antiochysk-Otterdoks Kristlike Aartsbisdom fan Noard-Amearika]]
* de [[Gryksk-Otterdokse Tsjerke fan Jeruzalim]]
** de autonome [[Gryksk-Otterdokse Tsjerke fan de Sinaï]]
* de [[Russysk-Otterdokse Tsjerke]]
** de autosefale [[Otterdokse Tsjerke yn Amearika]] ''(net erkend troch it Oekumenysk Patriargaat fan Konstantinopel)''
** de autonome [[Japansk-Otterdokse Tsjerke]]
** de autonome [[Otterdokse Tsjerke fan Sina]] ''(opheft)''
** de autonome [[Oekraynsk-Otterdokse Tsjerke (Moskousk Patriargaat)]]
** de autosefale [[Moldavysk-Otterdokse Tsjerke]]
** de autosefale [[Letsk-Otterdokse Tsjerke]]
** de autosefale [[Estysk-Otterdokse Tsjerke fan it Moskouske Patriargaat]] ''(net erkend troch it Oekumenysk Patriargaat fan Konstantinopel)''
** de autosefale [[Russysk-Otterdokse Tsjerke om Utens]]
** de [[Wytrussysk-Otterdokse Tsjerke (Moskousk Patriargaat)]]
* de [[Georgysk-Otterdokse Tsjerke]]
* de [[Servysk-Otterdokse Tsjerke]]
** it [[Autonome Aartsbisdom Ohrid]]
* de [[Roemeensk-Otterdokse Tsjerke]]
** de autonome [[Metropolis Bessaraabje]] ''(net erkend troch de Russysk-Otterdokse Tsjerke)''
* de [[Bulgaarsk-Otterdokse Tsjerke]]
* de [[Tsjerke fan Syprus]]
* de [[Tsjerke fan Grikelân]]
* de [[Poalsk-Otterdokse Tsjerke]]
* de [[Albaneesk-Otterdokse Tsjerke]]
* de [[Tsjechysk- en Slowaaksk-Otterdokse Tsjerke]]
 
De folgjende eastersk-otterdokse tsjerken binne op eigen manneboet oprjochte/ôfspjalte en wurde (noch) net erkend troch de fêstige tsjerken.
== Keppeling om utens ==▼
* de [[Abgazysk-Otterdokse Tsjerke]]
* de [[Bulgaarske Alternative Synoade]]
* de [[Otterdokse Tsjerke yn Itaalje]]
* de [[Kroätysk-Otterdokse Tsjerke]] ''(opheft)''
* de [[Masedoanysk-Otterdokse Tsjerke]]
* de [[Montenegrynsk-Otterdokse Tsjerke]]
* de [[Hillige Otterdokse Tsjerke yn Noard-Amearika]]
* de [[Oekraynsk-Otterdokse Tsjerke (Kiëvysk Patriargaat)]]
* de [[Oekraynske Autosefale Otterdokse Tsjerke]]
* de [[Oekraynske Autosefale Otterdokse Kanonike Tsjerke]]
* de [[Russyske Wiere Otterdokse Tsjerke]]
* de [[Turksk-Otterdokse Tsjerke]]
* de [[Wytrussyske Autosefale Otterdokse Tsjerke]]
 
Dan binne der noch twa groepen lytsere tsjerkegenoatskippen dy't fanwegen dogmatyske skelen fan 'e fêstige eastersk-otterdokse tsjerken ôfspjalte binne.
 
De saneamde [[âldkalindristen]] binne groepen dy't wegeren om 'e oanpaste [[Juliaanske Kalinder]] yn te fieren foar it fêststellen fan 'e hjeldagen. De wichtichste tsjerken út dizze groep binne:
* de [[Tsjerke fan Oprjochte Otterdokse Kristenen fan Grikelân]] ''(de saneamde mattewiten)''
* de [[Tsjerke fan Oprjochte Otterdokse Kristenen fan Grikelân]] ''(de saneamde floriniten)''
* de [[Otterdokse Tsjerke fan Grikelân (Hillige Synoade yn Ferset)]] ''(de saneamde syprianiten)''
* de [[Aldkalindryske Roemeensk-Otterdokse Tsjerke]]
* de [[Aldkalindryske Bulgaarsk-Otterdokse Tsjerke]]
* de [[Russysk-Otterdokse Tsjerke yn Amearika]]
 
De saneamde [[âldleauwenden]] binne groepen dy't yn 'e santjinde ieu wegeren om 'e [[liturgy]]ske herfoarmings fan 'e Russysk-Otterdokse Tsjerke troch te fieren en dy't dêrnei yn Ruslân ieuwenlang troch de autoriteiten slim ferfolge binne.
* de [[Russysk-Otterdokse Tsjerke fan de Alde Rite]]
* de [[Lipovysk-Otterdokse Tsjerke fan de Alde Rite]]
* de [[Russyske Ald-Otterdokse Tsjerke]]
* de [[Pomoarsk Ald-Otterdokse Tsjerke]]
 
▲== =Keppeling om utens ===
* http://www.aartsbisdom.be/NLkerk/01wereld.html
* [http://users.skynet.be/orthodoxie.brugge/orthodoxie_ne.htm Orthodox aartsbisdom fan Belgje]
Line 17 ⟶ 87:
[[Kategory:Eastersk-otterdoksy| ]]
[[Kategory:Skiednis fan it kristendom]]
 
[[fa:کلیسای ارتدکس شرقی]]
Opfrege fan "https://fy.wikipedia.org/wiki/Eastersk-otterdoksy"