Earste Wrâldkriich: ferskil tusken ferzjes
Content deleted Content added
Oarsaken, Britske oarlochssaak |
|||
Rigel 89:
== Oarsaken ==
De ''[[casus belli]]'' foar de oarloch wie de [[moard op Frans Ferdinand]], troanopfolger fan [[Eastenryk-Hongarije]], en syn frou [[Sophie Chotek]] yn [[Sarajevo]] troch de [[Servje|Servyske]] nasjonalist [[Gavrilo Princip]]. De
=== It machtslykwicht ===
Yn it begjin fan de [[20e ieu]] bestie yn Jeropa in wankel machtslykwicht dat troch in oantal foarfallen ûndermine waard:
* It Britske regear besleat om by in Frânsk-Russysk bûngenoatskip oan te sluten. Dat beslút waard stipe troch de eangst dat Dútslân troch syn fleatútwreiding de Britske oermacht op see
* Dêrop folgen Dútske en Eastenryksk-Hongaarske útdagings oan de Ingelsk-Frânske- Russyske 'Triple [[Entente]]';
* De Dútsers
* Tagelyk bloeiden yn de [[Balkan (skiereilân)|Balkansteaten]] krêftige nasjonalistyske ambysjes op,
* Der ûntstie in tsjinréaksje op [[de Ferljochting]] fan de 19e ieu. Oarloch waard troch nasjonalisten, sosjaal-darwinisten, militêren en oare groepen sjoen as "suvering". Troch oarloch soe de sterkste kultuer
* Yn tsjinstelling ta Frankryk en Grut-Brittanje, hie Dútslân kwalik [[koloanje]]s, wat
* Grut-Brittanje hie neat op mei it Dútske stribjen nei mear koloniale macht, om't dat sjoen waard as in oantaasting fan de Britske macht;
* Dútslân hie it sterkste lânleger fan’e wrâld; algemien hienen de Dútsers de oertsjûging dat in mooglike oarloch wol yn in Dútske oerwinning einigje moast. De measte nasjonalistyske groepearings hopen dêrom op in konflikt en ek oaren dy’t dêr net op út wienen, fielden meastal net de needsaak in oarloch abslút te foarkommen;
* Grut-Brittanje seach yn de fersterking fan de Dútske float in drekte bedriiging;
* Frankryk socht in kâns op ''
* De ferskillende bûngenoatskippen wienen net sterk, earder swak te neamen. En Dútslân
* Mobilisaasjes wienen kwalik werom te draaien. Troch de minne kommunikaasje
* Hjirmei kaam it kiezen foar oanfallen tichterby. De earste klap wie ommers in daalder wurdich;
* Eastenryk-Hongarije wie slim ferswakke. De Dûbelmonargy wie troch Itaalje en Prusen fernedere, wie troch de ''Ausgleich'' fan [[1868]] hast yn twaën splitst, en socht kompensaasje fia de Balkan. De anneksaasje fan [[Bosnje en Herzegovina]] yn [[1908]] wie hjir in foarbyld fan. In maklike oerwinning op Servje soe bewize dat Eastenryk-Hongarije noch altyd in grutte mogendheid wie;
Line 135 ⟶ 137:
Yn 1914 waard de sitewaasje yn Jeropa hieltyd slimmer. Benammen nei de moard troch in Servjer op de Eastenrykske aartshartoch [[Frans Ferdinand fan Eastenryk|Frans Ferdinand]] op [[28 juny]] stjoerde Jeropa op oarloch oan. In web fan ferdraggen en belangen makke dat at ien fan de grutmachten oanfalle soe, dat dan de oare grutmachten ek yn 'e oarloch komme soe.
Op [[30 juny]] mobilisearre [[Ruslân]], beskermer fan [[Servje]]. Dútslân stelde, as bûnsmaat fan Eastenryk, in ultimatum om dy mobilisaasje yn te lûken, en mobilisearre dêrnei ek. [[Frankryk]], as bûnsmaat fan Ruslân mobilisearre ek. [[Dútslân]] begûn mei it útfieren fan it [[Von Schlieffenplan]] en ferklearre Frankryk de oarloch, op [[3 augustus]]. De [[Ynfal yn Belgje yn de Earste Wrâldkriich|
Mei dit ''Sniebaleffekt'' waard de oarloch dochs beskôge as in oarloch sa'r der mear west hienen. Der wie oannaam dat eltsenien thús wêze soe “as de blêden falle”.
Line 142 ⟶ 144:
Nei de Dútske ynfal flechten miljoenen Belgen nei Ingelân, Frankryk en Nederlân. It grutste part fan de boargerflechtlingen kaam lykwols foar de ein fan it jier wer nei hûs. Foar Belgen bûten harren heitelân waard wrâldwiid jild ynsammele.
Yn totaal binne by de ferovering fan Belgje mear as
=== Rinfuorgestriid ===
| |||