Woudenberg: ferskil tusken ferzjes

Content deleted Content added
LNo edit summary
L stik red. reklame fuorthelle
Rigel 1:
{{oersette}}
[[Ofbyld:Map - NL - Municipality code 0351 (2009).svg|thumb|260px|right|''Lizzing Wâldenberch'']]
[[Ofbyld:Gemeentehûs Wâldenberch 228.JPG|thumb|260px|right|''Gemeentehûs fan Wâldenberch'']]
Line 5 ⟶ 4:
 
== Skiednis ==
Yn [[1131]] skinkt de [[Biskoppen fan Utert|biskop fan Utert]] ''Hengistcoto'' oan de St. Laurensabdij yn Eastbroek (by [[De Bilt (doarp)|De Bilt]]). De namme Henschoten is dêryn werom te finen en wurdt no noch brûkt foar it boskgebiet mei de dêryn lizzende rikkeraasjemarrekreaasjemar.
Yn de kearn fan Hengistcoto bouwe de muontsen fan de ''abdij in curtis'' (pleats mei omwâlingwâlen rûnom). DizzeDy lei op de hichte fan it hjoeddeiske krúspunt fan de wegen fan Austerlitz nei Wâldenberch en [[Doarn]] nei [[Amersfoart]]. Dit krúspunt hjit Quatre-Bras. It leit oan de foet fan de heuvelhichte dêr't yn 1804 de [[Piramide fan Austerlitz]] ferriist.
 
Yn 1133 ferkeapet de biskop oan dyselde abdij en oan trije partikulieren ± 500 bunder moerassich lân ten easten fanbeëasten [[Henschoten]] dat yn it Westerwâld leit. Yn it sintrum fan dit gebiet ûntstiet nei 1240 de [[buorren (doarp)|buorren]] fan Wâldenberch.
 
De ûntginning fan it leechlizzende gebietlân is yn dy mear as hûndert jier amperoan fan de grûn komd. Yn 1240 beslút de abdij (dy't dan de ienige eigener blykt te wêzen) om de ± 500 hektare grûn yn erfpacht út te jaan oan de edelman Philips fan Ryningen út [[Wyk by Duerstede]]. DizzeDy pakt daliks troch. Om it gebiet ûntwetterje te kinnen wurde sleatten groeven en de ierde wurdt brûkt om (lege) dykjes op te smiten. Der ûntstiet in trochgeande west-east ferbining rjochting Scherpenzeel (Stasjonswei) en inkele noard-súd lizzende ûntginningsassen: Ekris, Weteringsedyk (Maarsbergsewei) en Griftdyk.
 
Om 1280 is der al in moaie haal dien: arbeiders fan bûten hawwe it gebiet ûntsluten en it lân is opdield en foar it meastepart yn lien útjûn. Philips syn pakesizzer Jan fan Ryningen lit no in boarch bouwe yn syn territoarium yn it (Wester-)Wâld: de 'Wâldenboarch'. Dit stie op de hjoeddeiske krusing Vondelleane/'t Schilt, flak ten súdwesten fanbesúdwesten de buorren fan Wâldenberch.
 
Yn 1340 komt Wâldenberch yn hannen fan Jan fan Culemborg en yn 1352 ferkeapet dizzedy it wer oan Gysbert fan Abcoude. Jan fan Culemborg junior is it mei de beslissing fan syn heit net iens. HyDêrom oerfalt dêromer it kastiel, hâldt 17 wiken stân, oant in leger fan de [[biskop fan Utert]] it yn 1353 ynnimt en ferwoastet. De rêst is weromkomd yn it grinsgebiet mei [[Hartochdom Gelre|Gelre]].
De stiennen wurde brûkt om de tsjerke in opknapbeurt te jaan. (Al yn 1309 is sprake fan in kapel yn Wâldenberch). DizzeDy tsjerke stiet der no noch, al issjocht iter ynder tigeno feroarehiel foarmoars út; it is de Wâldenberchske doarpstsjerke. By de restauraasje yn 1988 binne muorredielen fûn dy't makke liken te wêzen fan dizzedy [[14e ieu]]ske stiennen.
 
Koart nei 1400 binne der in soad bouaktiviteitenbouäktiviteiten: der wurdt in toer mei klokken deryn tsjin de tsjerke oanboud, kastiel Gearestein, ridderhofstêd Grienewâlde op Ekris en in twadde slot Wâldenberch tusken Efterstrjitte (no Burchwâl) en Middenstrjitte. Fan dit lêste slot binne by bouwurksumheden om 1990 spoaren fan de âlde grêften weromfûn. Fan it kastiel Grienewâlde is no noch it koetshûs te finen; akkountantskantoarder Desit Kruijffno sitin derakkountantskantoar yn. Kastiel Gearestein is noch hielendal yntakt. It stiet oan de Gearesteinseleane en is haadkantoar fan arsjitekteburoin Inboarsjitekteburo.
 
It gebiet fan de ± 500 hektare waard begrinze troch de line Zeghewei-Rumelaarsewei. It gebiet teneastlik easten hjirfandêrfan foel ûnder [[Amerongen]] en wie foar 1352 al yn it besit fan earder neamde Gysbert fan Abcoude. Syn besittings yn dit diel fan it Stift fan Utert slute mei it ferkrijen fan de 500 hektares yn 1352 nu naadleas op elkoar oan. ''Al gau (yn elts gefal foar 1375) late dit ta in bestjoerlike gearfoeging ûnder de skepenen fan Wâldenberch.''
[[Gearestein]] hat altyd selsstannich west en is pas yn 1812 mei Wâldenberch yn ien gemeente opgien.
 
Wâldenberch waard yn de 18e ieu bekend yn de omkriten troch it op grutte skaal ferbouwen fan tabak. In strjitnamme herinnertbringt hjirdat noch oante binnen: dêr't eartiids inkel tabaksplantaazjes leinen, leit no Tabakslân.
It doarp is groeid út in agraryske kearn en om it jier 1900 hinne wenne der mear as 2.500 minsken, bernammenbenammen boeren, ambachtslju en arbeiders. Oant de ein fan de Twadde Wrâldoarloch bleau it doarp likernôch itselde as de hûnderten jierren dêrfoar, mei in Foarstrjitte, in Middenstrjitte, Efterstrjitte (no Burchwâl en Skoalstrjitte) en Utlis (no Doarpsstrjitte).
 
Nei de [[Twadde Wrâldoarloch]] waard it oanwiisd as [[groeikearn]] en waarden sûnt begjin jierren sechtich in oantal wenwiken út de grûn stampt, mei ûnder oare it Seeheldenkertier, de J.F. Kennedyleane, de Fersetsheldenwyk, 't Seelân en it nij te bouwen It Griene Wâld. Sûnttiids is Wâldenberch stadichoan útgroeid ta in folslein funksjonearjende gemeente. De soad transportbedriuwen binne kenmerkend krektas de lichte yndustry.
Line 29 ⟶ 28:
 
== Skoutehûs ==
Yn 1908 rjochte Jhr. W.H. de Beaufort it rintmasterskantoar op. Doel wie om de besuittingsbesittings fan de famylje, wêrûnderûnder mear it hjoeddeiske lângoed Den Treek-Henschoten te behearen. Hy kocht yn 1914 it hûs fan de eardere skout fan Woudenberch oan en neamde it “’t Schoutenhuis”. Al gau kamen ek de besittings fan oare partikuliere eigeners ûnder syn tafersjoch. Neist i|tit behear fan lângoeden en taksaasjes, advisearret it kantoar ek by saken oangeande oan- en ferkeap, skieding en dieling, pacht en romtlike oardering. Yn de buorren is it in opfallend gebou.
 
== Lizzing ==
Har geunstige lizzing (neffens party krekt yn de midden fan it Nederlân en noch gjin tsien kilometer fan [[Amersfoart]]) makket it ta in ridlik bekend doarp. Ek it rikkeraasjegebietrekreaasjegebiet [[Henschotermar]] (in eardere sânôfgraving) is yn de regio bekend by sinnebaaiers en wannelers. It [[Falleikanaal]] rint dwers troch de gemeente en de [[Utertse Heuvelrêch]] en de [[Gelderske Fallei]] rinnekomme hjir gearby elkoar.
[[Ofbyld:Henschotermeer1.jpg|thumb|260px|''Henschotermar'']]
It [[Spoar Kesteren - Amersfoart|spoar Amersfoart-Kesteren]] rûn fan Amersfoart troch Wâldenberch nei Feanendaal en fierder nei [[Kesteren]] en [[Dútslân]], mar nei de Twadde Wrâldoarloch is dy yn ferfal rekke; it stik Leusden-Súd – Wâldenberch – Feanendaal Oansluting is opbrutsen. Plannen om it spoar Amersfoart-Feanendaal wer te iepenjen, waarden yn juny 2007 oppere en no besprutsen. DitDat soe betsjutte, dat Wâldenberch har wyls sechtich jierren [[Stasjon Wâldenberch-Scherpenzeel|yn ûnbrûk rekke stasjon]] weriepenje soe. It soe hjir dan gean om in saneamde [[lightrail]], wat de berikberheid fan lytsere gemeentes as Wâldenberch en Leusden tige ferbetterje soe, mar de plannen binne noch yn ûntwikkeling.
 
== Underwiis ==