In '''finzenis''', '''tichthûs''' of '''penitinsjêre ynrjochting''' is in gebou om finzenen yn op te sluten, yn bewarring te stellen of 'yn hechtens' e hechten te nimmen. Yn de'e folksmûle hat de finzenis in protte bynammen, û.o.lykas: baaies (net folle brûkt), bak, doaze, hûnegat, kasjot en kast. Ek de [[hollanisme]]n gefangenis en it gefang en fierders de [[Nederlânsk]]talige bynammen ''bajes'', ''nor'', ''lik'' , en ''bak'' , ''kasjot''komme wol foar. YnFinzenisstraf bewarringkrije, stellehjit hietgauris faakfan ''sitte'' of ''bromme''. ▼{{stavering}}
▲In '''finzenis''', '''tichthûs''' of '''penitinsjêre ynrjochting''' is in gebou om finzenen yn op te sluten, yn bewarring te stellen of 'yn hechtens' te nimmen. Yn de folksmûle hat de finzenis in protte bynammen, û.o.: ''bajes'', ''nor'', ''lik'', ''bak'', ''kasjot''. Yn bewarring stelle hiet faak ''sitte'' of ''bromme''.
<table align="right"><tr><td>[[Ofbyld:Alcatraz_island.jpg|580px|thumb|Eilânfinzenis Alcatraz]]
== Doel ==
It wichtichste doel fan finzenissen is it befeiligjen fan de'e maatskippij tsjin gefaarlike yndividuenyndividuën. As twadde doel wurdt yn finzenissen besocht it weromkearen fan finzenen yn de'e maatskippij ta te fergrutsjenrieden troch ûnderrjocht, wurkûnderfining en/of terapy. Libbenslang straften binne fanselsdêr hjiroer foarit algemien fan útsletten, al bliuwe ek sy net echt oant har dea yn 'e sel, mar inkeld oant men har net gefaarlik mear útslutenachtet. By harren leit sadwaande it aksint op de'e kwaliteit fan libbenlibjen binnen stelde beheiningenbeheinings. Finzenissen drage ek by taoan it gefoel fan rjocht en foldwaning yn de'e maatskippij.
== Befeiliging ==
Finzenissen binne goed befeilige om ûntsnappingenûntsnappings foar te kommen. Dêrfoar wurde ferskate maatregels nommen, inkelde dêrfan binne:<br />
* Stekkenstekken of muorren om it gebou hinne;
* Grêftengrêften om it gebou hinne;
* kameratafersjoch;
* Kameratafersjoch;
* Traljestraaljes of ekstra tsjok glês mei elektroanyske befeiliging foar de ruten;
* de doarren fan de'e sellen op 't slot;
* Bewarderssipiers dy't op en ôf rinne by de sellen lâns;
* Mooglikmooglik goede nachtferljochting.
== Fryslân ==
[[Fryslân]] hat trije finzenissen hân, yn [[Ljouwert (stêd)|Ljouwert]], op it [[It Hearrenfean (plak)|It Hearrenfean]] en yn [[Snits (stêd)|Snits]]. Dy fan Ljouwert, it tuchthûs[[tichthûs]] (1755[[1598]]-1756[[1837]]) stie doe oant bûten de lânsgrinzen as tige modern bekend, en wie yn de'e [[Frânske tiidTiid]] ien fan de'e grutste sintrale finzenissen yn [[Nederlân]]. Nei de earste nasjonale organisaasje fan it finzeniswêzen, yn [[1821]], waarden Ljouwert en [[Den BoschBos]] sintrale finzenissen foar feroardiele detinearden, ynLjouwert foar Noard-Nederlân, en Den Bos foar Súd-Nederlân. DizzeDe Ljouwerter finzenis is meardereferskate kearen útwreide en ferbettere, en waardkrige yn de'e fyftiger jierren Bysûnderefan Straf-Finzenis'e neamd[[tweintichste ieu]] de namme fan bysûndere straffinzenis. It Hûshûs fan Bewarbewar, dat fan [[1823-]] oant [[1889]] yn de'e [[Kânselarij]] húsfêste wie, kaam dêrnei op it terrein fan Finzenis'e finzenis (Meimei in brêge oer de Keizersgrêft by de Easterkaai). Yn [[1989]] waard de nije lokaasje De FinzenisMarwei iepene, dêr't 282 finzenen burgen wurde kinne. Yn [[2013]] liket it derop dat de finzenis fanwegen besunigings by de ryksoerheid ticht moat. De finzenis (Hûshûs fan Arrestarrest) yn Snits hat fan [[1842]] -oant [[1922]] bestien, en dy yn [[Crackstate]], fanop Itit Hearrenfean tuskenfan [[1833]] -oant [[1923]]. Crackstate wie teffens yn gebrûk ûnder de [[Dútslân|Dútske]] besetting, yn 'e [[Twadde Wrâldoarloch]], doe't it op in minne namme lei, om't net folle finzenen der wer libben út kamen.
== Finzenisstraf ==
Finzenisstraf waard yn Fryslân foar it earst oplein yn de [[17e ieu]] en dan noch sporadysk, om't men him yn dy tiid mei [[liifstraf]]fen rêde. It steedlikestedske [[wurkhûs]] yn Ljouwert ([[1598]]) wie dan ek mear ûnderkommen foar bidlers en omrinnersomrinders as straffinzenis. Ek neidat de provinsje yn [[1608]] dizze finzenis oernomd hie, bleau it oplizzen fan finzenisstraf oant nei [[1700]] útsûndering. Finzenisstraf is no nei boete de meast opleine straf.
== Sjoch ek ==
* [[tichthûs (tuchtskoalle)|tichthûs]]
[[Kategory:Finzenis| ]]
|
